Burgerschap in de Europese Unie is een luxeartikel geworden. Meer dan een dozijn EU-landen bieden nu programma's aan waarmee rijke buitenlanders investeringen kunnen doen - meestal door onroerend goed of staatsobligaties - in ruil voor ingezetenschap of burgerschap, ook wel bekend als 'gouden visa's'. Maar hoewel deze regelingen buitengewoon lucratief zijn, zijn ze ook gevaarlijk en onverantwoordelijk, waardoor buitenlanders (buitenproportioneel uit China en Rusland) met criminele achtergronden in het blok worden uitgenodigd.
Voor tussen de € 250.000 (in Griekenland of Letland) tot € 10 miljoen (in Oostenrijk) kunnen rijke buitenlanders verblijfsvergunningen of paspoorten in EU-landen kopen. Het is een lucratieve onderneming: Cyprus heeft sinds 2013 € 4,8 miljard opgehaald via de verkoop van meer dan 3000 paspoorten; Malta heeft sinds 2014 ongeveer 700 miljoen euro opgehaald met zijn regeling, terwijl Portugal sinds 2012 zo'n 4 miljard euro heeft verdiend met de verkoop van 17.000 verblijfsvergunningen.
Een oude gewoonte...
Gouden visa zijn geen Europees fenomeen. Sterker nog, ze begonnen in de jaren tachtig, toen landen in de Stille Oceaan en het Caribisch gebied die onder financiële druk stonden, hun status als belastingparadijs gebruikten om rijke buitenlanders aan te trekken via verblijf- of burgerschapsprogramma's. Voor de regeringen waren deze programma's een groot succes, en aan het begin van de 21e eeuw schatte het IMF dat ongeveer 25 procent van alle landen een soort programma had waarmee verblijf afgekocht kon worden.
De financiële crisis van een decennium geleden vormde de aanzet voor veel EU-landen, zoals Portugal en Spanje, om te beginnen met de verkoop van gouden visa's en dergelijke regelingen bestaan nu in 13 EU-landen. Oostenrijk verkoopt paspoorten, terwijl Luxemburg, Letland, Portugal, Nederland, Griekenland, Ierland, het VK, Spanje en Frankrijk verblijfsvergunningen verkopen. Bulgarije, Malta en Cyprus verkopen beide. Hongarije handhaafde een van de meest actieve gouden visumregelingen in de EU voordat het in 2017 werd beëindigd - zo'n 24.000 buitenlanders hebben er verblijfsvergunningen verkregen tussen 2013 en 2017, of ongeveer 20 keer het aantal asielzoekers (1300) dat de regering weigerde in te nemen onder de Europese hervestigingsprogramma's.
...en een gevaarlijke gewoonte
Volgens het rapport "European Getaway – Inside the murky world of golden visas," , gepubliceerd door Transparency International (TI) en Global Witness, hebben gouden visabeschikkingen het afgelopen decennium meer dan 6.000 nieuwe burgers en 100.000 nieuwe inwoners naar de EU gebracht, de meesten met zeer twijfelachtige bronnen van hun rijkdom. De beveiligingsproblemen die deze regelingen met zich meebrengen, zijn reëel en ze zijn zo groot geworden dat het VK in december 2018 de opschorting van het programma heeft aangekondigd, nadat de regering erkende dat het een veiligheidsrisico was.
Ze hebben gelijk. Uit het TI-rapport blijkt dat gouden visumaanvragers naar het VK een slagingspercentage hebben van 91,1 procent, en dat is feitelijk een van de slechtste succespercentages in de EU. Bovendien verschillen de goedkeuringscriteria sterk van lidstaat tot lidstaat, en veel lijken alleen achtergrondcontroles te verrichten voor zover een Google-zoekopdracht dit toelaat - en zelfs dan worden overduidelijke rode vlaggen over het hoofd gezien. Hongarije negeerde het feit dat de familie van een Russische topspion onder Europese sancties stond toen het hen verblijfsvergunningen verstrekte twee jaar geleden; Malta verstrekte een Russische oligarch een paspoort terwijl er in Finland een onderzoek naar hem liep over het witwassen van geld; en Cyprus gaf een Russische oligarch een paspoort terwijl hij door de Spaanse politie werd ondervraagd over witwassen.
Maar de lakse criteria van een land laten niet alleen corrupte buitenlanders in dát land toe. Een groot verkoopargument van de gouden visumregelingen van de EU is inderdaad het feit dat ze, dankzij het Schengen-gebied, kopers in staat stellen om in heel de EU onbeperkt te reizen. Dus als Hongarije Ruslands leidende maffiapersoon uitnodigt om zich te vestigen in Hongarije (wat het heeft gedaan), leidt dat niet alleen tot minder veiligheid voor de Hongaren, maar voor alle burgers van de Europese Unie.
Winst is belangrijker dan mensen
Gouden visumprogramma's zien er vooral slecht uit voor de Europese Unie in de context van de huidige migratiekwesties. Terwijl de lidstaten zich blijven inspannen om echte, maar grotendeels verarmde en niet-blanke asielzoekers aan te sporen om niet de EU binnen te komen, koesteren ze actieve buitenlanders wiens vermogen op dubieuze wijze is verworven. Schepen vol migranten die op de vlucht zijn voor hun leven, worden gedwongen in de Middellandse Zee te dobberen zonder plaats om aan te meren, terwijl voormalige maffiafiguren en witwassers uit Rusland en elders worden uitgenodigd om EU-ingezetenen te worden.
Volgens de door de Asylum Information Database vrijgegeven statistieken van 2017 verwierp Portugal ongeveer twee van de drie asielzoekers; Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hadden zelfs een hogere afwijzingsgraad. Toch accepteren al deze landen meer dan 90 procent van de gouden visumaanvragers. De Europese Unie is gegrondvest op het geloof in mensenrechten en de gelijkheid van alle mensen, maar dit is gewoon niet de praktijk van zo veel van haar lidstaten. Degenen die het blok moeten betreden om veilig te blijven, om in leven te blijven, worden routinematig verteld terug te gaan naar waar ze vandaan kwamen, terwijl Russische en Chinese staatsburgers met een crimineel verleden worden uitgenodigd om EU-burgers te worden.
Pleidooi voor meer controle
Natuurlijk kunnen zelfs degenen die de twijfelachtige moraal van gouden visumprogramma's niet over het hoofd zien, hun voordeel erkennen. Dergelijke regelingen brengen het broodnodige inkomen met zich mee, vergroten de kas van de overheid en introduceren tegelijkertijd rijke inwoners die geld uitgeven aan lokale bedrijven. Maar dergelijke regelingen nodigen hebzucht uit om andere zorgen opzij te zetten, en dit lijkt te zijn wat er in veel EU-landen is gebeurd.
Cyprus maakt volgens het TI-rapport nu een jaarlijkse gemiddelde winst van ongeveer € 914 miljoen, maar zoals gezegd lijkt de regering er weinig om te geven hoe de rijke nieuwe burgers hun geld verdienden. Zou de regering zich niet wat minder kunnen veroorloven en alle aanvragers met banden met de georganiseerde misdaad of het witwassen van geld kunnen afwijzen? Het lijkt niet zo'n grote vraag, maar nogmaals, het is geen vraag die Europeanen zelfs hun gekozen leiders zouden hoeven vragen. Winst mag nooit voor veiligheid komen, vooral omdat veel EU-regeringen de fictie najagen dat het verwelkomen van armere migranten tot enorme pieken in de criminaliteit leidt.
Hoewel gouden visaprogramma's waarschijnlijk niet snel uit de EU zullen verdwijnen, is er op EU-niveau enige ondersteuning om ze te beëindigen. "EU-paspoorten en visa zijn geen handelswaar. Geld mag niet het criterium zijn voor burgerschap en verblijfsrechten in de EU, " zei Sven Giegold, een woordvoerder van de Groenen in het Europees Parlement, onlangs. "We hebben een Europese wet nodig om de verkoop van Europese burgerschapsrechten af te remmen en we moeten de strijd tegen het witwassen van geld intensiveren. De Commissie moet minimumnormen voor deze programma's vaststellen en ervoor zorgen dat deze voldoen aan alle regeringen die paspoorten en visa aan beleggers aanbieden. "
De centrumlinkse ALDE-groep in het Europees Parlement heeft vorig jaar een video vrijgegeven waarin werd gevraagd om toezicht op de regelingen op EU-niveau en om ingezet te worden op basis van behoefte en verdienste in plaats van rijkdom. De toenemende druk brengt enige verandering: het Europees Parlement bracht in september 2018 een onderzoek uit die manieren onderzocht om de regelingen ter verbetering van de veiligheid te veranderen, en de Europese Commissie heeft beloofd de kwestie nader te bekijken.
Hopelijk zullen de lidstaten, onder extra druk van Europese politici en burgers, hun programma's hervormen of beëindigen en uiteindelijk beginnen mensen voor winst te plaatsen.