Czym jest unijny fundusz odbudowy?

Fundusz odbudowy UE o nazwie NextGenerationEU to instrument uruchomiony przez Unię jako środek wspierania reform, naprawy i inwestycji we wszystkich państwach członkowskich w odpowiedzi na szkody gospodarcze wywołane pandemią COVID-19. Celem jest sprawienie, aby państwa członkowskie stały się bardziej odporne, cyfrowe i ekologiczne. Zgoda przywódców UE na utworzenie takiego pakietu była decyzją przełomową, gdyż po raz pierwszy Unia Europejska zgodziła się wspólnie zadłużyć unijny budżet i to na tak dużą skalę.

Jak to działa?

Państwa członkowskie UE muszą najpierw przedstawić krajowy plan odbudowy i zwiększenia odporności, wyjaśniając, w jaki sposób pieniądze zostaną wykorzystane do osiągnięcia celów na poziomie krajowym i europejskim. Komisja ocenia plan, który następnie musi zostać zatwierdzony przez Radę UE. Po zakończeniu tego procesu można podpisać umowy o dotacje i pożyczki oraz przyznać środki. Na dzień dzisiejszy Rada UE zatwierdziła krajowe plany 25 z 27 krajów UE. Większość państw otrzymała już pieniądze w formie wypłaty lub prefinansowania.

Jak już mówiliśmy, plan odbudowy ma wspierać inwestycje, które zbudują silniejszą Europę, ale także będą umacniać inicjatywy proekologiczne i proces cyfryzacji w UE. W konsekwencji każde państwo członkowskie musi upewnić się, że 37% projektów jest związanych ze zwalczaniem zmian klimatycznych, a 20% z wydatkami cyfrowymi. Dotychczas państwa członkowskie przeznaczyły prawie 40% wydatków na działania klimatyczne i 26% na transformację cyfrową, przekraczając tym samym wyznaczone cele.

Żeby przekonać „oszczędną piątkę” (Holandia, Finlandia, Austria, Dania, Szwecja), która sprzeciwiała się wielu aspektom umowy, zaplanowano różne ulgi, aby ograniczyć całkowity wkład tych państw do budżetu UE.

Ile pieniędzy jest dostępnych dla krajów UE?

Pakiet odbudowy gospodarczej NextGenerationEU wynosi 806,9 mld euro w cenach bieżących, przy czym centralnym elementem tego funduszu jest Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności o łącznej wartości 723,8 mld euro. Instrument ten jest podzielony na dotacje (385,8 mld euro) i pożyczki (338 mld euro). Dotacje to środki, których państwa członkowskie nie będą musiały spłacać, natomiast pożyczki będą musiały zostać zwrócone do UE. Warto zauważyć, że większość pieniędzy zarobionych na obligacjach zbiorowych zostanie przekazana jako granty do państw najbardziej dotkniętych kryzysem.

Za zgodą państw członkowskich, Komisja Europejska będzie czerpała zyski z wysokiego oprocentowana obligacji emitowanych przez nią na rynkach finansowych. Ten sposób postępowania wyznaczył drogę do zwiększenia udziału środków własnych UE w budżecie europejskim.

Jak przydzielane są pieniądze?

Klucz alokacji zmienił się z faworyzowania krajów o niskich dochodach na faworyzowanie krajów bardziej dotkniętych spadkiem PKB. Fundusze są dzielone między kraje według wzoru opartego na liczbie ludności każdego kraju, stopie bezrobocia i poniesionych szkodach gospodarczych.

Jeśli chodzi o dotacje, każdy kraj prosi o określoną kwotę pieniędzy, która musi zostać zatwierdzona większością kwalifikowaną Rady UE, tj. 15 z 27 państw członkowskich reprezentujących 65% ogółu ludności Unii Europejskiej. Kraje mogą kwestionować żądania innych państw członkowskich, jeśli nie spełniają one określonych kryteriów (naruszenie zasad UE, wartości demokratycznych itp.), ale nie mają prawa absolutnego weta.

Największymi beneficjentami pod względem otrzymanych środków będą Francja, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Włochy i Polska. Spośród wszystkich państw członkowskich Włochy otrzymują najwięcej pieniędzy, bo ponad 191 miliardów euro, czyli prawie jedną czwartą całego funduszu.

Fundusz odbudowy UE a budżet UE: jaka jest zależność?

Długoterminowy budżet UE, czyli wieloletnie ramy finansowe, na lata 2021-2027 wynosi 1,211 bln euro. Został zwiększony w porównaniu do poprzedniego okresu i razem z funduszem NextGenerationEU wynosi 2.018 bln euro pakietu stymulacyjnego. Budżet będzie wspierał działania inwestycyjne i rozwojowe w nadchodzących latach w celu przeciwdziałania skutkom pandemii. Unia Europejska opisuje go jako zmodernizowany budżet, mający na celu zwiększenie elastyczności, tak aby sprostać dzisiejszym i jutrzejszym niepewnościom i potrzebom. Ponad 50% tej kwoty wesprze modernizację UE, 30% pomoże w walce ze zmianami klimatycznymi, a 20% zostanie zainwestowane w transformację cyfrową.

Jak zostaną spłacone pieniądze z unijnego funduszu odbudowy?

Termin zwrotu środków z tego funduszu wyznaczono na rok 2058. Spłata rozpocznie się w 2028 roku i rozciągnie się na 30 lat.

Jednym z najczęściej pojawiających się pytań jest to, w jaki sposób UE będzie w stanie sfinansować i ostatecznie spłacić fundusz. UE ma 3 główne źródła dochodów do swojego budżetu: cła, podatek od wartości dodanej (VAT) i składki krajowe. Od 1 stycznia 2021 r. dodano nowe źródło przychodów w postaci podatku od odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi.

Zaproponowano wiele pomysłów i możliwości uzupełnienia istniejących zasobów, m.in. podatek cyfrowy dla dużych firm. Jednak Stany Zjednoczone sprzeciwiają się opodatkowaniu cyfrowych gigantów, ponieważ chcą zastosować równoważne opodatkowanie na poziomie międzynarodowym, co naraziłoby amerykańskie firmy na podwójne opodatkowanie.

21 grudnia 2021 r. Komisja zaproponowała trzy nowe źródła dochodu do budżetu UE. Chce skierować do niego 25% wpływów z systemu handlu uprawnieniami do emisji, 75% tego, co kraje zbierają w ramach Carbon Border Adjustment Mechanism (z ang. Mechanizm dostosowania granicy w zakresie emisji dwutlenku węgla), oraz 15% realokowanych zysków bardzo dużych firm międzynarodowych w państwach członkowskich. Komisja prawdopodobnie zaproponuje dodatkowe źródła dochodów do 2023 roku.

Plany na przyszłość dla unijnego funduszu odbudowy

W 2021 r. Komisja zaczęła pozyskiwać pierwsze środki na instrument NextGenerationEU i przeznaczać fundusze w ramach nowego długoterminowego budżetu UE. Teraz, gdy większość planów krajowych została zatwierdzona, państwa otrzymały część wnioskowanego finansowania i muszą osiągnąć założone cele, aby otrzymać dodatkowe fundusze. Jak wspomniano wcześniej, spłata funduszu powinna rozpocząć się w 2028 roku i będzie trwać do 2058 roku.

W chwili pisania tego artykułu Komisja Europejska nie zaakceptowała planów odbudowy i zwiększenia odporności dwóch państw członkowskich: Holandii, która przedłożyła swój plan 8 lipca 2022 roku i Węgrom, której plan wpłynął 12 maja 2021 roku. Kraje te nie otrzymały jeszcze żadnych wypłat. Wstępny czas odpowiedzi wynosi 2 miesiące, ale można go przedłużyć, jeśli potrzebne są dalsze analizy, jak to miało miejsce w przypadku planu węgierskiego.

Komisja uważa, że Węgry nie robią wystarczająco dużo, by właściwie przydzielać europejskie fundusze i walczyć z korupcją. 22 lipca Komisja dała Węgrom miesiąc na zajęcie się kwestiami dotyczącymi praworządności w tym kraju, po czym zwróciła się do rządów UE o zawieszenie niektórych funduszy przekazanych Węgrom w ramach budżetu na lata 2021-2027.

Ponieważ sytuacja geopolityczna w Europie ewoluowała od momentu podpisania umowy, niektóre krajowe plany odbudowy mogą ulec pewnym zmianom. We Włoszech rezygnacja Mario Draghiego, która doprowadziła do przedterminowych wyborów 25 września, stawia pod znakiem zapytania zdolność tego kraju do przeprowadzenia reform warunkujących otrzymanie dodatkowej płatności w wysokości 19 mld euro. Sojusz konserwatywny, który zdobył największą ilość głosów, uważa, że plan powinien zostać skorygowany, tak aby poradził sobie z kryzysem energetycznym. Jednak w tym momencie przyszłość jest bardzo niepewna i dopiero później okaże się, czy i jakie zmiany zostaną uzgodnione.

Powiązane materiały:

Czym jest mechanizm reagowania kryzysowego i jak działa?

Komentarz Liberties w sprawie priorytetów czeskiej prezydencji w Radzie UE

What Is the European Commission: Functions, Powers, Operation, Leaders