Środowiska prawnicze, partie polityczne, organizacje pozarządowe i tysiące obywateli wyrażają stanowczy sprzeciw wobec planowanych zmian, codziennie odbywają się liczne demonstracje w wielu miastach Polski, a przed parlamentem powstało miasteczko namiotowe. Mimo to zmiany są procedowane w ekspresowym tempie, a partia rządząca planuje przyjąć ustawę jeszcze podczas bieżącego posiedzenia Sejmu.

Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym

12 lipca późnym wieczorem na stronie Sejmu został opublikowany poselski projekt ustawy o Sądzie Najwyższym. Jedna z najbardziej kontrowersyjnych zmian dotyczy wygaszenia kadencji sędziów Sądu Najwyższego. W świetle pierwotnego projektu, po wejściu w życie ustawy sędziowie Sądu Najwyższego, powołani na podstawie przepisów dotychczasowych, przechodzą w stan spoczynku, z wyjątkiem sędziów wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości. Ten przepis uległ jednak zmianie i w ostatniej wersji wskazuje, że nowych sędziów będzie powoływała Krajowa Rada Sądownictwa. Jednak jej funkcjonowanie zostało zreformowane ustawą przyjętą 12 lipca (patrz niżej).

Stanowisko Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

Członkowie Zarządu i Rady Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Komitetu Helsińskiego w Polsce w wydanym w zeszłym tygodniu stanowisku podkreślają, że projekt zaproponowany przez posłów rządzącej większości stanowi próbę niekonstytucyjnej zmiany ustroju państwa i naruszenie zasady trójpodziału władzy (pełna treść wystąpienia dostępna jest tutaj).

Zdaniem HFPC „projekt ustawy o Sądzie Najwyższym pogłębia trwający od listopada 2015 r. kryzys konstytucyjny w Polsce. Po przyjętej dzień wcześniej nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, rządząca większość rozszerza swoje polityczne wpływy na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w Polsce. To w konsekwencji doprowadzi do sytuacji, w której prawo człowieka, jakim jest prawo do bezstronnego sądu, stanie się iluzoryczne”.

Zmiany ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i ustroju sądów powszechnych

W dniu wniesienia projektu ustawy o Sądzie Najwyższym Sejm przyjął ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i o ustroju sądów powszechnych, które w znaczący sposób ograniczają niezależność władzy sądowniczej w Polsce.

Ustawa o KRS zwiększy wpływ polityków na wybór sędziów – 22 z 25 członków Rady będzie teraz wybierana przez Sejm. Jest to niezgodne z Konstytucją, która przewiduje, że Sejm wybiera do KRS jedynie 4 przedstawicieli. Nowa ustawa zakłada również skrócenie kadencji sędziów, którzy obecnie są członkami KRS. W ocenie HFPC celem tej regulacji jest dążenie do wyciszenia krytyki działań władzy publicznej wyrażanej przez Radę, zaś wskazane uzasadnienie – zmiana trybu wyboru członków KRS – jest jedynie pretekstem mającym to umożliwić. Więcej informacji o ustawie dostępnych jest tutaj.

Z kolei ustawa o ustroju sądów powszechnych pozwala Ministrowi Sprawiedliwości na odwołanie wszystkich prezesów sądów z zajmowanych stanowisk, a następnie arbitralne powołanie nowych prezesów bez potrzeby przeprowadzenia jakichkolwiek konsultacji z sędziami danego sądu. Więcej o ustawie można przeczytać tutaj.

Protesty

Zmiana ustawy o Sądzie Najwyższym wywołała falę protestów w całej Polsce, które trwają od soboty 15 lipca. Tłumy obywateli protestują przed Sejmem, Pałacem Prezydenckim oraz przed Sądem Najwyższym. 16 i 18 lipca został zorganizowany „Łańcuch Światła”, podczas którego tysiące demonstrantów zapaliło świece w geście poparcia dla sędziów. Przed Sejmem powstało miasteczko namiotowe, gdzie przez całą dobę obecni są protestujący.

Stanowczy sprzeciw wobec proponowanych zmian wyraziły także stowarzyszenia sędziowskie, liczne organizacje pozarządowe oraz partie opozycyjne (jedna z nich zgłosiła ponad tysiąc poprawek do projektu ustawy).