Organizacje pozarządowe mają kluczowe znaczenie dla właściwego funkcjonowania demokracji, praworządności i praw podstawowych. Odgrywają podobną rolę do wolnych pluralistycznych mediów oraz niezawisłego wymiaru sprawiedliwości. Organizacje pozarządowe wypełniają szereg ważnych funkcji, takich jak: informowanie społeczeństwa o sprawach będących przedmiotem zainteresowania publicznego, udostępnianie społeczeństwu kanałów, za pośrednictwem których mogą rozmawiać z przedstawicielami politycznymi i pociągają rządzących do odpowiedzialności jeśli złamią oni prawo.

Swoboda organizacji pozarządowych w zakresie wykonywania swoich zadań jest chroniona przez europejskie i międzynarodowe zobowiązania prawne wiążące UE i jej państwa członkowskie. Obejmują one zobowiązanie władz do zagwarantowania prawa do wolności zrzeszania się i zgromadzeń oraz wolności słowa i informacji zawartych w instrumentach takich jak Karta Praw Podstawowych UE i Europejska Konwencja Praw Człowieka.

Pobierz pełną wersję dokumentu na temat kurczącej się przestrzeni dla organizacji pozarządowych

Ograniczenia dotyczące organizacji pozarządowych w UE

Organizacje pozarządowe w UE stoją w obliczu rosnącej liczby ograniczeń, które zmniejszają ich zdolność do wykonywania swoich zadań. Innymi słowy, wolność i przestrzeń, których organizacje pozarządowe potrzebują podczas ochrony i promowania praw podstawowych, demokracji i rządów prawa, "kurczą się" lub "zanikają". Te ograniczenia obejmują:

Kampanie oszczerstw, utrudnienia administracyjne i ataki fizyczne

W różnych krajach UE, w tym w Bułgarii, Chorwacji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce i Rumunii, organizacje pozarządowe poddawane są silnym atakom słownym ze strony polityków i bliskich im mediów. Te dyskredytujące kampanie mają na celu osłabienie publicznego zaufania do organizacji pozarządowych, tak aby społeczeństwo było mniej skłonne do uczestniczenia w ich działalności lub do przekazywania darowizn. Zazwyczaj twórcy takich kampanii oszczerstw twierdzą, że organizacje pozarządowe krytyczne wobec partii rządzącej działają wbrew interesom kraju lub są zaangażowane w działalność przestępczą. Często takie kampanie próbują osłabić poparcie społeczne dla organizacji pozarządowych traktując to jako wstęp do ograniczenia ich działalności. Władz w niektórych krajach, takich jak Węgry i Bułgaria, nękają również organizacje pozarządowe poprzez niewłaściwe stosowanie procedur administracyjnych, takich jak audyty, mające na celu ograniczenie ich zasobów. W niektórych krajach, takich jak Bułgaria, Węgry, Włochy, Rumunia i Hiszpania, organizacje pozarządowe zgłaszają przypadki mowy nienawiści oraz ataków skierowanych przeciwko członkom organizacji lub ich prywatnej własności.

Cięcia finansowe

Istnieją dowody sugerujące, że środki publiczne przekazywane na organizacje pozarządowe promujące prawa podstawowe i równouprawnienie zmalały, częściowo z powodu bardziej ogólnych cięć wydatków publicznych. Jednak w niektórych krajach, takich jak Chorwacja, Węgry i Polska, cięcia w finansowaniu zostały umotywowane politycznie, a finansowanie odebrane organizacjom pozarządowym krytycznym wobec partii rządzącej przekazano organizacjom przyjaznym rządowi i kościołowi. Polska, na wzór Węgier, planuje przejąć polityczną kontrolę nad dystrybucją publicznych i unijnych funduszy dla organizacji pozarządowych. Bułgaria i Rumunia debatuje obecnie nad przyjęciem środków ograniczających publiczne lub zagraniczne finansowanie dla organizacji pozarządowych, a w Irlandii i na Węgrzech takie zmiany zostały już przyjęte.

Unia Europejska oferuje jedynie skromne wsparcie dla organizacji pozarządowych działających na rzecz promocji i ochrony podstawowych wartości UE. Po pierwsze, unijne fundusze pokrywają raczej krótkoterminowe projekty i nie są długoterminowym finansowaniem pozwalającym pokryć podstawowe koszty operacyjne. Tam, gdzie podstawowe fundusze są dostępne, zwykle są przyznawane wyłącznie europejskim lub międzynarodowym organizacjom pozarządowym, a nie organizacjom krajowym. Utrudnia to organizacjom pozarządowym zatrzymywanie lub przyciąganie wysoko wykwalifikowanych pracowników i planowanie długoterminowe. Po drugie, większość projektów koncentruje się na pomocy Komisji w zapewnieniu, że władze krajowe prawidłowo wdrażają prawo UE, takich jak szkolenia dla sędziów i prawników lub zbieranie i rozpowszechnianie dobrych praktyk skierowanych do urzędników państwowych i władz lokalnych. Niektóre projekty mają na celu świadczenie usług dla określonych grup szczególnie wrażliwych, takich jak ofiary przemocy w rodzinie i dzieci. Chociaż są to ważne działania, sposób, w jaki organizacje pozarządowe chronią i promują podstawowe wartości UE, to edukacja publiczna, działania strażnicze i spory sądowe. Jednak istnieje kilka przykładów wsparcia tego typu prac, poza obszarem niedyskryminacji i mowy nienawiści. Biorąc pod uwagę, że rządy są coraz bardziej skłonne do atakowania podstawowych wartości UE, przy pomocy lub obojętności ze strony opinii publicznej, brak wsparcia dla organizacji pozarządowych zaangażowanych w podnoszenie świadomości i publiczne szkolenia w zakresie wspierania demokracji, praw i praworządności, stanowią poważną lukę w unijnym systemie finansowania.

Nadmierna regulacja

W wielu krajach organizacje pozarządowe zgłaszają, że rządy wprowadziły lub rozważają wprowadzenie nowych obciążeń biurokratycznych. W Chorwacji, Niemczech, na Węgrzech, w Polsce, Rumunii, Słowacji i Hiszpanii dotyczą one na przykład wymogu wobec organizacji pozarządowych, aby bardziej szczegółowo i częściej zdawały one sprawozdania na temat swoich działań, finansowania i wydatków. Często te nowe zasady są wynikiem polityk najwyraźniej mających na celu zwalczanie prania brudnych pieniędzy i finansowania organizacji terrorystycznych. W przeważającej części przepisy te są nieproporcjonalnie uciążliwe dla organizacji pozarządowych, ponieważ wiele z nich to niewielkie organizacje o małym dofinansowaniu i istnieje niewielkie ryzyko,że są zaangażowane w takie działania. W niektórych przypadkach, takich jak niedawne zatwierdzenie węgierskiej ustawy w sprawie organizacji pozarządowych, walka z finansowaniem działalności terrorystycznej została wykorzystana jako pretekst do represjonowania i piętnowania organizacji pozarządowych.

Rosnąca niechęć do zasięgania opinii organizacji pozarządowych

W kilku krajach UE, na przykład na Węgrzech, w Polsce i Hiszpanii, władze ograniczyły zaangażowanie organizacji pozarządowych w proces decyzyjny i kształtowanie polityki w pewnych kwestiach. Wielka Brytania i Irlandia utrudniły również organizacjom pozarządowym nakłanianie decydentów do realizacji zobowiązań wynikających z praw podstawowych, zwłaszcza podczas kampanii wyborczych.

Ofiary populistycznej polityki

W wielu przypadkach te ograniczenia mają na celu zduszenie niezależnych organizacji pozarządowych, ponieważ bronią one grup mniejszościowych, pociągają rządy do odpowiedzialności i umożliwiają wszystkim grupom społecznym udział w podejmowaniu decyzji. Próby ograniczenia pracy organizacji pozarządowych powinny być postrzegane jako część działań podejmowanych przez wiele rządów w celu wzmocnienia autorytetu władzy wykonawczej (poprzez ograniczenie dostępu do niezależnych i skutecznych sądów), zwiększenia wpływu rządu na opinię publiczną (poprzez ingerowanie w wolność mediów) i budowanie poparcia społecznego poprzez oczernianie pewnych grup, takich jak osoby ubiegające się o azyl i mniejszości etniczne.

Kategorie organizacji pozarządowych najbardziej dotkniętych opisanymi ograniczeniami to te, które promują interes publiczny, zapewniając, że rządy realizują swoje zobowiązania prawne w zakresie praw podstawowych, praworządności, demokratycznego procesu decyzyjnego, ochrony środowiska i walki z korupcją.

W jaki sposób UE może pomóc: zalecenia

UE mogłaby wspierać unijne organizacje pozarządowe działające na rzecz promocji i ochrony praw podstawowych, demokracji i praworządności poprzez zastosowanie niektórych strategii politycznych i praktyk, które obowiązują w ramach wspierania organizacji pozarządowych promujących podstawowe wartości Unii poza jej granicami. Liberties apeluje do instytucji UE o podjęcie następujących kroków:

• stworzenie funduszu dla organizacji pozarządowych działających w UE w celu promowania i ochrony podstawowych wartości Unii. Fundusz powinien oferować dotacje, które mogą pokrywać podstawowe koszty operacyjne, a także działania sądowe i strażnicze. Fundusz powinien być zarządzany w sposób niezależny od władz krajowych i od samej UE, podobnie jak Europejski Fundusz na rzecz Demokracji.
• zaangażowanie się w działania służące budowaniu potencjału organizacji pozarządowych, z naciskiem na poprawę zdolności organizacji pozarządowych do budowania szerszego poparcia opinii publicznej dla praw podstawowych, demokracji i praworządności. Wspieranie organizacji pozarządowych w budowaniu szerszego grona odbiorców pomoże im w zwiększeniu trwałego wsparcia finansowego wśród ogółu społeczeństwa oraz usunie zachętę dla populistycznych partii i polityków do ataków na organizacje pozarządowe jako sposób uzyskania politycznego wsparcia.
• ustanowienie punktu kontaktowego w Komisji Europejskiej lub obserwatorium UE, do którego organizacje pozarządowe mogą zgłaszać napotykane ograniczenia w swojej pracy lub przypadki nękania. Ta osoba lub podmiot powinny podlegać bezpośrednio pierwszemu wiceprzewodniczącemu Komisji.
• wyznaczenie wysoko postawionej osoby w Komisji Europejskiej odpowiedzialnej za składanie deklaracji poparcia i interwencji dyplomatycznych w reakcji na ograniczenia lub nękanie organizacji pozarządowych.
• ustanowienie ram regulacyjnych mających na celu ochronę swobód potrzebnych organizacjom pozarządowym do wykonywania ich zadań.

Pobierz pełną wersję dokumentu na temat kurczącej się przestrzeni dla organizacji pozarządowych

Przekaż darowiznę na rzecz Liberties, aby promować i chronić swoje prawa i wolności!