Program zapobiegający profilowaniu etnicznemu został wdrożony w okręgu Ciudad Lineal i miał powstrzymać stosowanie dyskryminujących procedur podczas zatrzymania i przeszukiwania przez policję. Przez siedem miesięcy (od listopada do maja) program działał w fazie pilotażowej, ale miał zostać rozszerzony na inne dzielnice Madrytu.

Miałem 20 lat i pracowałem przy dystrybucji ulotek na południu Madrytu, kiedy policja zatrzymała mnie pod zarzutem wykonywania “podejrzanych ruchów”. Od razu zrozumiałem (z powodu wcześniejszych doświadczeń), że za “podejrzany” funkcjonariusze uznali mój wygląd. Poprosili mnie o dokumenty, ale nie uzasadnili dlaczego. Opróżniłem plecak, w którym miałem setki ulotek, a następnie kieszenie i podałem im dowód osobisty. Zrozumiałem, o co chodzi w chwili, gdy próbowali się usprawiedliwić: “Są Rumuni i Romowie, którzy korzystają z pretekstu roznoszenia ulotek po skrzynkach pocztowych, żeby okradać domy". Poczułam niemoc i upokorzenie. Wiedziałem, że gdybym był Rumunem lub Romem, powiedzieliby mi to samo o Maghrebczykach.

Brak uzasadnionych podstaw do zatrzymań na tle rasowym

Nie ma uzasadnionych podstaw do tego rodzaju profilowania etnicznego. Policja nie zatrzymuje niektórych osób, ponieważ wierzy, że popełniły przestępstwo lub zostały złapane na gorącym uczynku, ale dlatego, że ich wygląd wzbudza ciągłe podejrzenia. Rzecznik Praw Obywatelskich sam zalecił interwencję rządu, aby położyć kres tym praktykom. Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Ksenofobii, Europejska Agencja Praw Podstawowych, a także Komitet ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej, również wypowiedzieli się na ten temat, wielokrotnie wzywając Hiszpanię do zaprzestania tej dyskryminacyjnej praktyki.

Profilowanie etniczne jest szkodliwe

Praktyka profilowania etnicznego uzasadnia działania policji i państwa wobec dużej części ludności i zwiększa nieufność obywateli wobec tych instytucji. Oto niektóre z powodów, dla których poprzednia Rada Miejska Madrytu, za pośrednictwem Straży Miejskiej i we współpracy z Open Society Justice Initiative (OSJI) i Rights International Spain (RIS), uruchomiła Program dla Skuteczności Zatrzymań Policji, czerpiąc z doświadczeń innych miast, w których wdrożono podobne inicjatywy, takich jak Puertollano i Albacete. Pierwsze wyniki zaobserwowane w miastach, takich jak Fuenlabrada, Castellón i Girona były pozytywne. Procedurę stosowano wcześniej w innych krajach europejskich, a badania wykazały, że formularze identyfikacji pomagają ograniczyć nieuzasadnione zatrzymania, ponieważ zobowiązują funkcjonariuszy do wskazania przyczyny zatrzymania i pochodzenia etnicznego lub rasowego zatrzymanej osoby.

Projekt wykorzystuje metody wypróbowane w innych krajach europejskich

“Projekt w Ciudad Lineal aktywował jedno z najbardziej obiecujących narzędzi dostępnych w walce z profilowaniem rasowym w Hiszpanii” - powiedziała Isabelle Mamadou, ekspertka w dziedzinie praw człowieka osób pochodzenia afrykańskiego, która zwróciła uwagę, że kiedy Grupa Robocza ONZ ds. ludności pochodzenia afrykańskiego odwiedziła Hiszpanię w ubiegłym roku, jej członkowie doszli do wniosku, że profilowanie etniczne jest w Hiszpanii “problemem endemicznym”. Grupa pomogła w przygotowaniu raportu i uważa, że zakończenie projektu mającego na celu zapobieganie nadmiernej kryminalizacji mniejszości etnicznych przez funkcjonariuszy państwowych stanowi “krok wstecz w walce z zinstytucjonalizowanym rasizmem, który zdecydowanie zniechęci podmioty społeczeństwa obywatelskiego zaangażowane w walkę z dyskryminacją” .

Mamadou należy do zespołu wdrożeniowego Decenio Afrodescendiente w Hiszpanii. Wraz z innymi aktorami społecznymi brała udział w rozwoju projektu PIPE w Ciudad Lineal. Bezpośrednio doświadczyła konsekwencji dyskryminujących zatrzymań. We wrześniu 2017 r., kiedy znajdowała się w sąsiedztwie Lavapiés w Madrycie wraz z przedstawicielami innych organizacji praw człowieka, była świadkiem rasistowskiego profilowania policji wobec kilku czarnoskórych osób. Aktywiści postanowili interweniować, a w zamian usłyszeli seksistowskie i rasistowskie obelgi ze strony funkcjonariuszy. W związku z zaistniałą sytuacją uznali, że potępią Hiszpanię przed ONZ. Tego dnia aktywiści przebywali razem, ponieważ przeprowadzali szkolenie w zakresie stosowania profilowania etnicznego przez policję.

Siły polityczne z całej Europy spotykają się, aby dzielić się doświadczeniami

Pierwsze kroki w celu wdrożenia Programu dla Skuteczności Zatrzymań Policji w Ciudad Lineal zostały podjęte w maju ubiegłego roku. Obszar Zdrowia, Bezpieczeństwa i Sytuacji Nadzwyczajnych Rady Miasta Madrytu wraz z RIS i OSJI zorganizowali seminarium na temat “działań policyjnych i metod identyfikacji”, które zgromadziło przedstawicieli sił policyjnych z całej Europy, którzy wykorzystali wspomniane narzędzie do zakończenia praktyki profilowania etnicznego. Po spotkaniu grupa RIS zorganizowała wycieczkę do Northampton w Wielkiej Brytanii, gdzie funkcjonariusze policji miejskiej z Ciudad Lineal, wraz z przedstawicielami kilku madryckich kolektywów, mieli okazję obserwować pracę policji podczas wdrażania protokołu. Podczas tej podróży uczestnicy brali udział w szkoleniach dotyczących brytyjskiego standardu identyfikacji, a także nadzoru i rejestracji danych. Hiszpańscy przedstawiciele towarzyszyli również brytyjskiej policji podczas patroli, aby zobaczyć wdrażanie procedur w praktyce.

Celem PIPE jest usprawnienie procedur w tym obszarze i zagwarantowanie praw zróżnicowanego społeczeństwa poprzez wdrożenie formularzy identyfikacji, które urzędnicy muszą wypełnić podczas zatrzymania. Formularze zawierają dane na temat sposobu, w jaki zatrzymanie zostało przeprowadzone oraz tego, gdzie do niego doszło, co ma pomóc zaobserwować, czy niektóre grupy są bardziej narażone na policyjną presję niż inne. Program wiele zyskał dzięki współpracy społeczeństwa obywatelskiego i zaangażowaniu lokalnej policji.

Funkcjonariusze, którzy uczestniczyli w warsztatach potwierdzają przydatność narzędzia do walki z profilowaniem etnicznym

Na początku tego roku RIS i OSJI zorganizowały warsztaty, w których mieszkańcy dzielnicy, organizacje praw obywatelskich, Rada Miasta Madrytu i Straż Miejska przeanalizowali potrzeby ludności dotkniętej profilowaniem etnicznym i wysłuchali ich wkładu w analizę i debatę na temat danych uzyskanych na podstawie protokołu. Warsztaty miały na celu wysłuchanie różnych stron i stworzenie między nimi klimatu zaufania. Kolektywy uznały realizację projektu za udaną i wezwały władze do rozszerzenia jej na całe miasto i inne siły policyjne. Przedstawiciele, którzy uczestniczyli w projekcie skupili się na potrzebie zerwania z oporem doświadczanym od początku jego wdrażania i postrzegania tego narzędzia jako sposobu na poprawę współistnienia, a nie jako mechanizmu kontroli lub podejrzeń co do pracy policji. Wszyscy domagali się nowych przestrzeni dla wspólnej pracy i dialogu, które mają zostać wprowadzone w życie. Wezwali również, aby wdrożenie programu nie było środkiem tylko tymczasowym, ale stało się trwałym modelem bezpieczeństwa.

Mamadou wyjaśniła, że takie inicjatywy stanowią okazję do rozwijania zaufania wobec policji i poprawy interakcji między policją a grupami mniejszości etnicznych, ponieważ “promują kulturę dobrego traktowania i przejrzystości wobec osób zatrzymanych”. Aktywistka wskazała również, że jednym z najbardziej pozytywnych aspektów projektu była skoordynowana praca z innymi działaczami, przedstawicielami organizacji pozarządowych i policjantami, którzy chcą nawiązać dialog i współpracować ze społeczeństwem obywatelskim w celu promowania praw człowieka. Mamadou twierdzi, że decyzja podjęta przez nową Radę Miejską skończy się pobudzaniem bezkarności funkcjonariuszy organów ścigania.