Członek Liberties, Instytut Monitorowania Praw Człowieka, przedstawił przegląd praw człowieka na lata 2016-2017 dotyczący sytuacji w zakresie praw człowieka na Litwie.

Sprawozdanie jest sporządzane co dwa lata przez panel autorów (ekspertów w dziedzinie praw człowieka) zebranych przez Instytut Monitorowania Praw Człowieka. Obejmuje szeroki zakres zagadnień związanych z prawami człowieka: od wyników działań przeciwko dyskryminacji i przemocy, po prawo do wolności (i pozbawienie wolności), po wolność słowa, religii i zgromadzeń, a także ochronę danych osobowych.

W ciągu ostatnich dwóch lat sytuacja na Litwie była zróżnicowana – chociaż w niektórych obszarach praw człowieka panowała głęboka stagnacja (a nawet doszło do regresu), w innych odnotowano znaczny postęp.

Pozytywne zmiany

Wielkim osiągnięciem w dziedzinie wolności słowa było zniesienie odpowiedzialności karnej za zniewagę osób prywatnych i urzędników publicznych w 2016 r. Pomoże to zapewnić, że wolność słowa nie będzie ograniczona przez potencjalne zagrożenie nieproporcjonalną odpowiedzialnością – a mianowicie odpowiedzialnością karną.

Organy ścigania zaczęły zwracać większą uwagę na prawo do wolności podejrzanych. Areszt przedprocesowy, środek równoważny z tymczasowym aresztowaniem w oczekiwaniu na proces lub orzeczenie sądu, w okresie 2016-2017 zastosowano dwa razy rzadziej w porównaniu z 2015 r.

Po raz pierwszy w historii, parada Baltic Pride 2016, w której udział wzięła społeczność LGBT+ i jej zwolennicy w Wilnie, nie została utrudniona przez bariery instytucjonalne ani sprzeciw opinii publicznej. W porównaniu z poprzednimi paradami, impreza, która odbyła się po raz trzeci w centrum miasta, stała się dowodem na istotę wolności zgromadzeń, gromadząc około 3 tys. uczestników z Litwy i zagranicy.

Sytuacja osób transpłciowych na Litwie pozostaje skomplikowana. Chociaż Europejski Trybunał Praw Człowieka nakazał Litwie przyjęcie specjalnej ustawy określającej warunki i procedurę zmiany płci w sprawie L przeciwko Litwie w 2007 r., w ciągu ostatnich 10 lat nie nastąpiły żadne zmiany.

Sądy krajowe same podjęły się rozwiązania tego problemu: w 2017 r. Sąd Okręgowy w Wilnie nakazał władzom zmianę wpisu dotyczącego płci w aktach stanu cywilnego, chociaż osoby te nie przeszły pełnej operacji zmiany płci.

Te wyroki są szczególnie ważne dla zabezpieczenia prawa osób transseksualnych do uznania tożsamości płciowej z uwagi na ich transseksualność.

Przemoc, dyskryminacja i prawo do życia rodzinnego

Stosunki między Kościołem katolickim a państwem nadal rodzą pytania o gwarancję podstawowych praw i wolności człowieka na Litwie, zwłaszcza w odniesieniu do praw reprodukcyjnych i prawa do życia rodzinnego.

W ciągu ostatnich dwóch lat nie nastąpił żaden postęp w zakresie legalizacji partnerskich związków homoseksualnych i heteroseksualnych. Ponadto w 2017 r. przyjęto ustawę o egzekwowaniu prawa rodzinnego, zgodnie z którą rodzina powstaje w wyniku małżeństwa zawartego między mężczyzną a kobietą, a alternatywne modele rodziny nie są nawet postrzegane jako rodzina. W ten sposób władze starają się kształtować litewską politykę rodzinną wyłącznie na podstawie małżeństwa mężczyzny i kobiety.

Przemoc domowa pozostaje ukrytym problemem w społeczeństwie litewskim: mimo że liczba zgłaszanych przypadków przemocy rośnie z każdym rokiem, odsetek zainicjowanych dochodzeń przedprocesowych jest znacznie niższy. Obwinianie ofiar jest nadal powszechne w przypadku przemocy seksualnej i molestowania seksualnego, a często sama ofiara jest uważana za przyczynę przemocy lub nękania. W tym przypadku, aby zapewnić pomoc, potrzebna jest nie tylko współpraca instytucjonalna, ale także zmiana postawy społeczeństwa.

Dyskryminację zauważono również w przypadku osób niepełnosprawnych. W 2016 r. Litwa przedstawiła Komitetowi ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych pierwsze sprawozdanie na temat wdrażania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Komitet wyraził obawy dotyczące ochrony przed dyskryminacją niepełnosprawnych kobiet i dziewcząt, wzywając Litwę do lepszej ochrony osób niepełnosprawnych przed przemocą lub wykorzystywaniem oraz do umożliwienia osobom prywatnym działania w sektorze prywatnym i publicznym.

Najważniejsze: aktywizm obywatelski i walka o własne prawa

Ponieważ zarówno na Litwie, jak i na Zachodzie obserwujemy rosnącą falę populizmu, wydaje się, że nasza przestrzeń wolności osobistej się kurczy. Ważne jest, aby się do tego nie przyzwyczajać. Wolność osobista jest integralną częścią ludzkiej godności – podstawą naszych praw. Poddanie się próbom ograniczenia tej wolności i akceptacja rosnących restrykcji byłaby wielką porażką.

Publikacja ujawniła również, że w ciągu ostatnich dwóch lat społeczeństwo nie było bezsilne, jeśli chodzi o reagowanie na istniejące lub planowane ograniczenia praw człowieka: z powodu społecznego oburzenia odrzucono wiele politycznych rozwiązań naruszających prawa człowieka.

Dlatego konieczna jest aktywna obrona naszych praw i brak obojętności w obliczu prób ograniczania naszych swobód – w końcu tylko nasze niezadowolenie i nasze słowa zadecydują o tym, jak daleko sięgać będzie nasza wolność.