25 czerwca litewski Sejm nowelizował przepisy kodeksu karnego regulujące stosowanie tymczasowego aresztowania.

Tymczasowe aresztowanie jest niezwykle powszechne na Litwie - choć jest ono najsurowszym ze wszystkich środków zapobiegawczych, sądy przychylają się do 95% wniosków o ich zastosowanie lub przedłużenie. W tym obszarze Litwa jest w czołówce Europy i dogania Kazachstan: każdego roku na Litwie tymczasowo aresztowanych przed byciem skazanym jest do 2 tysięcy osób, a tymczasowy areszt jest stosowany 10 razy częściej niż kaucja i 50 razy częściej niż areszt domowy.

Znani aresztowani

Opinia publiczna często nie rozróżnia tymczasowego aresztowania od pozbawienia wolności. Tymczasem jest to niezwykle istotne, by zrozumieć, że areszt jest środkiem zapobiegawczym mającym na celu zapewnienie niezakłóconego przebiegu postępowania przygotowawczego i procesu, a nie środkiem mającym ukarać osobę.

Problem nadmiernego stosowania tymczasowego aresztowania na Litwie przyciągnął większą uwagę pod koniec 2012 i na początku 2013 roku, po zatrzymaniu dwóch znanych osób - lobbysty Andriusa Romanovskisa oraz Mindaugasa Balčiūnasa, który był w tamtym czasie sekretarzem generalnym Litewskiej Federacji Koszykówki. Funkcjonariusze organów ścigania i sędziowie uczestniczący w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Monitorowania Praw Człowieka przyznali, że tymczasowe aresztowanie jest stosowane i nakazywane często, choć wiadomo, że nie jest bezwzględnie konieczne w danych okolicznościach.

Pięć nowych środków

Dwa tygodnie temu, Sejm przyjął kompleksowe poprawki do kodeksu karnego związane ze stosowaniem tymczasowego aresztu. Oto pięć najważniejszych środków, wprowadzonych przez nowelizację:

1. Przy rozpatrywaniu wniosku prokuratora o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania, sędziowie będą mogli nie tylko nakazać lub odrzucić taki wniosek, ale będą także mogli zdecydować o zastosowaniu innego, bardziej odpowiedniego środka zapobiegawczego, według własnego uznania.
2. Podczas nakazywania tymczasowego aresztowani, sędziowie będą mieli wyraźny obowiązek wskazania okoliczności faktycznych i argumentów, które doprowadziły ich do przekonania, że mniej restrykcyjny środek zapobiegawczy nie byłby odpowiedni w danym przypadku. Obecnie ogranicza się to zazwyczaj do formalnego oświadczenia, że mniej rygorystyczne środki byłyby nieodpowiednie.
3. Najdłuższy dopuszczalny okres tymczasowego aresztowania w postępowania w sprawach nieletnich lub w sprawach mniej poważnych przestępstw został zmniejszony z 18 do 9 miesięcy, a maksymalny okres tymczasowego aresztowania nieletnich został skrócony z 12 do 6 miesięcy.
4. Odwołania od decyzji sądu o zastosowaniu lub odmowie zastosowania tymczasowego aresztowania nie będą dłużej rozpatrywane przez jednego sędziego sądu wyższej instancji, lecz przez panel trzech sędziów.
5. Podczas wnioskowania o zastosowanie tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego, prokurator będzie musiał w każdym przypadku zezwolić obrońcy na dostęp do materiału zebranego podczas postępowania przygotowawczego. Wymóg tej będzie miał także obowiązywał podczas wnioskowania do sądu o zastosowanie innego środka zapobiegawczego: dozoru policyjnego, aresztu domowego lub obowiązku mieszkania oddzielnie od ofiary.

Prawnicy podkreślają konieczność przeprowadzenia szkoleń

“Zainteresowanie opinii publicznej problemami tymczasowego aresztowania przyniosło rezultaty - w ciągu ostatnich kilku lat odnotowano zauważalny spadek liczby przypadków zastosowania tymczasowego aresztu. W 2014 roku aresztowano najmniej osób w ciągu ostatniej dekady. Mamy nadzieję, że poprawki przyczynią się do skutecznego zagwarantowania prawa do rzetelnego procesu na Litwie” - powiedział Karolis Liutkevičius, prawnik HRMI, komentując reformę.

“Wzywamy do nieograniczania tych działań jedynie do nowelizacji prawnych. Koniecznym jest zapewnienie szkoleń dla funkcjonariuszy organów ścigania, dodatkowo wyjaśniających cel i odpowiednie podstawy do zastosowania tymczasowego aresztu lub innego środka zapobiegawczego, a także uświadamiających międzynarodowe standardy praw człowieka w tym zakresie”.

Poprawki do kodeksu karnego zostały zaproponowane przez ministra sprawiedliwości, przy aktywnym uczestnictwie Instytutu Monitorowania Praw Człowieka oraz organizacji Fair Trials International w procesie ich opracowywania. Zalecenia tych organizacji zostały uwzględnione w ostatecznej wersji projektu.