Nowe technologie i prawa człowieka

​Uczestnicząc w programie tajnych więzień CIA Litwa naruszyła podstawowe prawa człowieka

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł jednogłośnie, że współpracując ze Stanami Zjednoczonymi w ramach programu tajnych więzień CIA, Litwa pozwalała na stosowanie tortur wobec mężczyzny podejrzanego o działalność terrorystyczną.

by Human Rights Monitoring Institute

31 maja 2018 r. w sprawie Abu Zubaydah przeciwko Litwie Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) orzekł, że w działającym na Litwie przez ponad rok tajnym więzieniu CIA dochodziło do poważnych naruszeń praw człowieka.

Trybunał uznał, że współpracując z amerykańską agencją CIA, której pracownicy dopuszczali się stosowania tortur i innych naruszeń praw człowieka, państwo litewskie naruszyło Europejską Konwencję Praw Człowieka.

Litwa naruszyła EKPC

Od lutego 2005 r. do marca 2006 r. Abu Zubaydah, związany z organizacją odpowiedzialną za ataki z dnia 11 września, przebywał w ośrodku "Detention Site Violet" na Litwie. Chociaż oficjalnie mężczyźnie nie postawiono żadnych zarzutów, obecnie przebywa on w więzieniu w Zatoce Guantanamo.

Trybunał jednogłośnie orzekł, że Litwa brała udział w amerykańskim programie tajnych więzień CIA przeznaczonym dla osób podejrzanych o działalność terrorystyczną.

Przetrzymując Abu Zubaydaha w tajnym więzieniu CIA, gdzie dochodziło do nieludzkiego traktowania, łamania jego prawa do wolności i prawa do poszanowania życia prywatnego, Litwa naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka. Ponieważ na Litwie nie przeprowadzono rzetelnego śledztwa w sprawie tych działań, Trybunał stwierdził również, że naruszono artykuł 13 (prawo do skutecznego środka prawnego).

Decyzja ta nie jest jeszcze ostateczna i wejdzie w życie za trzy miesiące, jeżeli nie zostanie wcześniej zaskarżona do Wielkiej Izby Trybunału. Każda ze stron może złożyć wniosek o odesłanie sprawy.

Warunki zatrzymania

Europejski Trybunał Praw Człowieka ustalił, że litewscy urzędnicy pomogli w zakupie ośrodka jeździeckiego w miejscowości Antaviliai (który później został przekształcony w tajne więzienie), co umożliwiło CIA potajemne transportowanie zatrzymanych drogą powietrzną do i z kraju, a także wewnątrz kraju. Departament Bezpieczeństwa Państwowego odegrał kluczową rolę podczas tego zadania, zapewniając jego realizację i zachowując całą sprawę w tajemnicy. Poufność tych operacji oznaczała, że nawet najwyżsi urzędnicy państwowi na Litwie najprawdopodobniej nie znali ich dokładnych szczegółów.

Mimo że Trybunał nie był w stanie ustalić, czy wobec Abu Zubaydah zastosowano na Litwie wzmocnione techniki przesłuchań (takie jak podtapianie), stwierdził, że warunki, w których był przetrzymywany (w odosobnieniu, w ciągłym hałasie i przy jasnym świetle) były równoznaczne z nieludzkim traktowaniem.

Trybunał uznał, że przedprocesowe dochodzenie w sprawie ewentualnych naruszeń litewskiego prawa przeprowadzonego na Litwie było nieskuteczne. Naruszenie prawa do wolności i prawa do prywatności wynikało z faktu, że Abu Zubaydah był przetrzymywany w tajnym więzieniu, co było pozbawione podstawy prawnej i przez ponad rok nie mógł kontaktować się ze swoimi krewnymi. Kiedy władze Stanów Zjednoczonych zdecydowały o zamknięciu więzienia, litewskie władze umożliwiły przeniesienie skarżącego do innego tajnego więzienia w Afganistanie, umożliwiając tym samym dalsze łamanie jego praw.

To nie pierwsza taka decyzja

Wyrok w sprawie Abu Zubaydah przeciwko Litwie jest jednym z szeregu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących programu tajnych ośrodków CIA działających w latach 2001-2009. W 2014 r. Trybunał stwierdził, że Polska była winna podobnych naruszeń wobec tego samego skarżącego. Stwierdzono, że dwa inne państwa naruszyły swoje zobowiązania w zakresie praw człowieka – Rumunia (Al Nashiri przeciwko Rumunii, wyrok z dnia 31 maja 2018 r.) i Macedonia (El Masri przeciwko Macedonii, wyrok z dnia 13 grudnia 2012 r.).

Te wyroki mają przypomnieć, że ani bezpieczeństwo narodowe, ani inne interesy nie mogą usprawiedliwiać łamania praw człowieka w demokratycznych krajach. Oczywiste jest, że każde zezwolenie udzielone innemu państwu na dokonywanie takich czynów jest niezgodne z konstytucją Litwy. Badając kwestię kary śmierci w 1998 r., Trybunał Konstytucyjny Litwy uznał, że podstawowa natura praw człowieka oznacza, "że odnoszą się one zarówno do najlepszych, jak i do najgorszych osób". W związku z tym, okrutne traktowanie człowieka przez państwo pozbawia go charakteru istoty ludzkiej, traktując go jako przedmiot służący do wydobycia zeznań.

W tym względzie ETPC utrzymuje, że zgodnie z artykułem 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka "[...] każda istota ludzka ma bezwzględne, niezbywalne prawo do nie bycia poddanym torturom ani poniżającemu lub nieludzkiemu traktowaniu w każdych, nawet najtrudniejszych okolicznościach. Wynika to z podstawy filozoficznej natury prawa chronionego w artykule 3., który nie dopuszcza żadnych wyjątków od tej reguły, nawet w przypadku równoważenia interesów lub pojawienia się szczególnych okoliczności, niezależnie od zachowania danej osoby i charakteru przestępstwa będącego przedmiotem sporu" (Gäfgen przeciwko Niemcom).

Wyzwanie dotyczące ochrony praw podstawowych

Jak dowodzi historia tajnych więzień, takie okoliczności, jak tajność, nieodpowiednia odpowiedzialność instytucji wywiadowczych, a czasem potencjalne interesy osobiste (raport Komisji Senatu USA z 2014 r., cytowany przez ETPC, wspomina, że aby zapewnić współpracę między krajami, agencja CIA przekazywała duże sumy pieniędzy urzędnikom wysokiego szczebla) mogą stanowić poważne wyzwanie dla ochrony praw podstawowych i praworządności.

Dlatego, aby zapewnić Litwie miano państwa demokratycznego i szanującego prawa człowieka, w którym rzeczywiście panują rządy prawa, wydarzenia te powinny zostać poddane dokładnej analizie i ocenie.

Donate to liberties

Your contribution matters

As a watchdog organisation, Liberties reminds politicians that respect for human rights is non-negotiable. We're determined to keep championing your civil liberties, will you stand with us? Every donation, big or small, counts.

We’re grateful to all our supporters

Your contributions help us in the following ways

► Liberties remains independent
► It provides a stable income, enabling us to plan long-term
► We decide our mission, so we can focus on the causes that matter
► It makes us stronger and more impactful

Your contribution matters

As a watchdog organisation, Liberties reminds politicians that respect for human rights is non-negotiable. We're determined to keep championing your civil liberties, will you stand with us? Every donation, big or small, counts.

Subscribe to stay in

the loop

Why should I?

You will get the latest reports before anyone else!

You can follow what we are doing for your rights!

You will know about our achivements!

Show me a sample!