2 stycznia 2015 roku, Palestyna formalnie złożyła wniosek o członkostwo w Międzynarodowym Trybunale Karnym (MTK), który szybko został zaakceptowany. Były, mocno krytykowany prokurator MTK, Luis Moreno Ocampo, poprzednio odrzucił Palestynę jako państwo, które może być członkiem Trybunału. Jednakże obecny prokurator Fatou Bensouda, już w sierpniu 2014 roku dał do zrozumienia, że ze względu na zmianę statusu Palestyny w ONZ-cie, “może ona teraz dołączyć do Statutu Rzymskiego”.
Dzień wcześniej, 1 stycznia 2015 r., palestyńskie władze złożyły deklarację zgodnie z art. 13 § 3 Statutu, o przyjęciu jurysdykcji Trybunału od 12 czerwca 2014 r., za przestępstwa, o których mowa w art. 5 Statutu Rzymskiego, popełnione na jej terytorium.
Co teraz?
Prawdopodobnie badanie wstępne prokuratora zajmie trochę czasu nim stanie się jasne, jakie następne kroki podejmie Trybunał.
Jurysdykcja MTK obejmuje wszystkie zbrodnie wymienione w Statucie Rzymskim, w tym także zbrodnie wojenne. W związku z powyższym, art. 12 (3) deklaracji złożonej przez władze palestyńskie tworzy retrospektywną jurysdykcję nad zbrodniami wojennymi,
rzekomo popełnionymi przez Izrael w ramach operacji wojskowej “Ochronna Krawędź”, rozpoczętej 8 lipca 2014 roku. Przeprowadzenie pełnego postępowania wyjaśniającego mogłoby pomóc w ustaleniu prawdy o tym, co wydarzyło się podczas ostatniej wojny w strefie Gazy, w tym jakie zbrodnie zostały popełnione przez obie strony konfliktu i kto powinien ponieść za nie odpowiedzialność.
Poza zbrodniami wojennymi w Gazie, Statut Rzymski przyznaje także MTK jurysdykcję nad innymi międzynarodowymi zbrodniami, w tym transfer ludności, wymuszone zaginięcia i apartheid.
Zbrodnia przesiedlania ludności: Państwa nie mogą deportować albo przesiedlać części własnej ludności cywilnej na terytorium, które okupują. Działania takie uważane są za zbrodnię wojenną. Przywodzi to na myśl utworzenie osiedli izraelskich na terytorium Palestyny w zakresie, który może stać się przedmiotem wstępnego badania prokuratora. Uwzględniając rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 446 z 1979 roku i opinię doradczą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 2004 roku, wydaje się nieuniknione, że będą to główne kwestie, jakimi zajmie się prokurator.
Zbrodnia wymuszonych zaginięć: Wymuszone zaginięcia mają miejsce, kiedy osoba zostaje aresztowana, zatrzymana lub porwana przez państwo lub jego agentów, którzy następnie zaprzeczają, jakoby osoba ta była przetrzymywana lub ukrywają miejsce jej pobytu, sprawiając, że taka osoba jest poza ochroną prawa.
Wymuszone zaginięcia są tzw. ciągłym przestępstwem. Oznacza to, że nawet jeśli do zaginięcia doszło w przeszłości, przestępstwo to jest uznawane jako popełniane dziś. Zasadniczo znaczy to, że MTK ma jurysdykcję nad wszystkimi wymuszonymi zaginięciami, które kiedykolwiek miały miejsce na terytorium Palestyny i do chwili obecnej pozostają niewyjaśnione.
Zbrodnia apartheidu: MTK sprawuje także jurysdykcję nad zbrodnią apartheidu. Zbrodnia ta zdefiniowana jest Statut Rzymski jako “nieludzkie czyny o charakterze podobnym do innych zbrodni przeciwko ludzkości, popełnione w ramach zinstytucjonalizowanego reżimu systematycznych represji i dominacji przez jedną grupę rasową wobec jakiejkolwiek innej grupy lub grup rasowych z zamiarem utrzymania tego reżimu”.
Następnie specjalni sprawozdawcy ONZ opisali sytuację na Zachodnim Brzegu jako reżim apartheidu, odnosząc się do niezliczonej liczby środków, w tym osiedli wyłącznie żydowskich, wojskowych punktów kontrolnych, muru, oddzielnych dróg dla Palestyńczyków i dyskryminującego systemu prawnego skierowanego wobec palestyńskich mieszkańców na okupowanym terytorium Palestyny, w tym na Zachodnim Brzegu (włącznie ze Wschodnią Jerozolimą) i w Gazie.
Jako że sytuacja ta trwa do dziś, objęcie tych terenów jurysdykcją Trybunału z dniem 13 czerwca 2014 roku nie stanowi przeszkody. Raporty dwóch specjalnych sprawozdawców same w sobie powinny być wystarczające dla prokuratora MTK, by włączyć tę zbrodnię do swojego badania wstępnego sytuacji w Palestynie. MTK może potencjalnie wnieść zarzuty przeciwko przywódcom politycznym i dowódcom wojskowym, którzy uznano za twórców systemu apartheidu.
Przeciwnicy ze wszystkich stron
Przeciwnicy dalszych kroków MTK wywodzą się przede wszystkim z Izraela i jego sojuszników, ale także z Palestyny i jej zwolenników. Izrael długo sprzeciwiał się włączeniu do Statutu Rzymskiego pewnych przestępstw i - zgodnie z izraelską krytyką prawie wszystkich innych międzynarodowych organizacji i agencji - zakwestionował bezstronność i niezależność MTK. Ostatnio, przedstawiciele państwa twierdzili, że wszyscy Izraelczycy obawiają się interwencji MTK, jako że zarówno mężczyźni, jak i kobiety służą w izraelskiej armii i - jak twierdzą - wszyscy oni mogą zostać oskarżeni przez MTK. Takie argumenty mają niewiele do zaoferowania: są nie tylko bezpodstawne, ale także nie uwzględniają faktu, że MTK bada jedynie najpoważniejsze zbrodnie, popełnione przez wysokich rangą dowódców wojskowych i wyższych urzędników państwowych.
Z drugiej strony są też istnieją pro-palestyńscy komentatorzy, którzy twierdzą, że uwaga MTK zostanie przeniesiona z głównych problemów na indywidualne naruszenia. Taka krytyka odnosi wyłącznie do zbrodni wojennych. Wydaje się rozsądnym przyjąć, że pojedyncze naruszenia w kwestii osiedleń, zaginięć i apartheidu dotykają samego rdzenia problemu.
Warto także zauważyć, że pomimo faktu, że władze palestyńskie zwróciły się do MTK, wiele grup palestyńskich może nie być zbyt entuzjastycznie nastawionych do tego, że niektóre przestępstwa zostały podane do wiadomości prokuratora.
Istota krytyki interwencji MTK, prezentowana przez m.in. Mazen Masri, Noura Erakat i innych, opiera się na zarzucie, że MTK jest “upolityczniony” i że “Palestyńczycy nie mają równych szans”. Wynika z tego, że jakiekolwiek oczekiwania wobec interwencji MTK powinny być łagodzone przez zakres wewnętrznej i zewnętrznej zdolności i politycznych wyzwań, przed jakimi stoi Trybunał, które kwestionują jego legitymację.
Krytyka ta jest uzasadniona i nawet sam MTK wysunął pod swoim adresem podobne zastrzeżenia. Można jednakże oczekiwać, że MTK - który wciąż jest jeszcze w powijakach i nie chce się ograniczać do zbrodni popełnionych w Afryce - podejmie wkrótce pierwotnie przypisaną mu rolę organu zobowiązanego do kończenia bezkarności za najgorsze zbrodnie międzynarodowe.
Ograniczenia i potencjał MTK
MTK ma swoje ograniczenia. Nie może przywrócić zmarłych cywilów do życia, ani też zakończyć okupacji. MTK nie może także domagać się powrotu uchodźców ani stawiać krytycznych pytań o samostanowienie. Ponadto, MTK nie może uznać odpowiedzialności Izraela, a jedynie jednostek, ponadto jego jurysdykcja jest zasadniczo ograniczona do przestępstw, które miały miejsce po 13 czerwca 2014 roku (z wyjątkiem pewnych przestępstw ciągłych zidentyfikowanych wcześniej). W skrócie, wiele niesprawiedliwości znalazło się poza jurysdykcją Trybunału.
Jednakże, MTK posiada też potencjał. Może doprowadzić do prawdziwego przełomu kilkudziesięcioletniego impasu, jaki istnieje odkąd stworzono państwo Izrael w 1948 roku, co doprowadziło do wykluczenia kilkuset tysięcy Palestyńczyków, którzy stracili swoje ziemie, domy i środki do życia.
Dzięki MTK, istnieje wreszcie instytucja, do której mogą się zwrócić członkowie rodzin palestyńskich dzieci i nastolatków, znikających codziennie za sprawą sił okupacyjnych, a także wszyscy Palestyńczycy żyjący w prawnym i wojskowym reżimie, który dyskryminuje na bardzo szerokim, strukturalnym poziomie.
To jednak nie powinna być gra na przeczekanie. Dopóki MTK przeprowadza swoje badanie wstępnie, ważnym jest, by wszyscy zainteresowani międzynarodową sprawiedliwości przestrzegali bezstronności MTK. Ponadto, należy zabezpieczyć wszelkie dowody przestępstw, jakie istnieją. Nade wszystko jednak, żadne państwo nie powinno ingerować w działalność MTK podczas wykonywania przez prokuratora jego niebezpiecznych zadania, jakim jest przeprowadzenie pełnego śledztwa, z lub bez współpracy Izraela lub jakiekolwiek innej strony.
Mogą też wystąpić pewne skutki uboczne. W niedawnym wywiadzie, Mustapha Barghouti, sekretarz generalny Narodowej Inicjatywy Palestyńskiej, wyraził się jasno, że rozpoczęcie przez MTK badania wstępnego prawdopodobnie wzmocni globalne działania ruchu Bojkot, Zbycie i Sankcje, który odniósł ogromny sukces w ostatnich latach.
Młyny sprawiedliwości mielą powoli, jeśli należą do MTK lub jakiejkolwiek innej instytucji. Należy to jednak uznać za pozytywny sygnał tego, że Międzynarodowy Trybunał Karny zauważył zbrodnie popełnione na Palestyńczykach, co Izrael uważa za skandaliczne.
Czas pokaże, czy optymizm ten jest zasadny, czy wyraża jedynie puste sentymenty.
Współautorzy: Jeff Handmaker i Friederycke Haijer
Artykuł ten został także opublikowany na stronie: Al-Araby al-Jadeed
