Europejskie Obserwatorium Więzień (EPO), 12 stycznia zorganizowało konferencję w Brukseli, by wraz z Komisją Europejską i dyrektorami więzień z państw członkowskich UE omówić stan przestrzegania praw więźniów w Unii Europejskiej. EPO, wspierane przez Komisję, składa się z organizacji zajmujących się ochroną praw więźniów z Włoch, Francji, Grecji, Łotwy, Polski, Portugalii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.

Alessio Scandurra, który pracuje dla włoskiej organizacji partnerskiej Antigone i koordynuje Europejskie Obserwatorium Więzień, rozpoczął spotkanie zarysowaniem historii EPO, które zostało założone w 2001 roku. Komisja Europejska, reprezentowana przez Jescę Beneder podkreśliła znaczenie zarówno ilościowych, jak i jakościowych danych zebranych przez EPO w europejskich więzieniach w ciągu ostatnich dwóch lat. Informacje te systematyzują wszystkie wiążące instrumenty prawne, które odzwierciedlają wartość, jaką UE przywiązuje do wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych i warunków panujących w więzieniach.

Mauro Palma, przewodniczący Rady Współpracy Penologicznej Rady Europy i nowy zastępca szefa włoskiego więziennictwa, wskazał na prewencyjną rolę organów monitorujących więzienia w zakresie stosowania tortur i poniżającego traktowania. Rola ta - jego zdaniem - wykracza poza analizę poznawczą zjawiska. Palma, wieloletni przewodniczący Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom, chciałby, by EPO zwiększyło zasięg swojej działalności na wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Jako nowy zastępca dyrektora włoskiego więziennictwa chce wprowadzić niektóre zalecenia EPO do krajowej polityki penitencjarnej. Włoską administrację więzienną reprezentowała także Roberta Palmisano, szef biura ds. badań nad więziennictwem przy włoskim ministerstwie sprawiedliwości. Palmisano opowiadała o najnowszych osiągnięciach we włoskiej polityce penitencjarnej w obszarze edukacji, resocjalizacji i życia codziennego w więzieniu.

Członkowie EPO, koncentrując się zarówno na sytuacji w każdym z krajów partnerskich, jak i na ich komparatystyce, naświetlają najważniejsze problemy, z jakimi borykają się europejskie systemy penitencjarne oraz ich brak zgodności z europejskimi standardami. Przedstawiciele ośmiu państw partnerskich skupili się także na najnowszych wydarzeniach w krajowych systemach więziennictwa, podkreślając mocne i słabe strony obecnej, lokalnej sytuacji. Głównymi obszarami zainteresowania EPO są opieka zdrowotna, edukacja, możliwości pracy, bezpieczeństwo, promowanie działań resocjalizacyjnych i system więziennictwa dla nieletnich. Podczas konferencji zostały przywołane niektóre z najlepszych krajowych praktyk z nadzieją na ich wdrożenie w innych krajach europejskich.

Najlepsze praktyki

W Anglii i Walii na przykład, rozwój demokracji przedstawicielskiej wewnątrz zakładów karnych okazał się korzystny zarówno dla więźniów i personelu, jak i całego społeczeństwa. Dyrektorzy więzień w całej Unii Europejskiej powinni być zachęcani do zaangażowania w podobne działania. Polska pokazała także, że zagwarantowanie zatrzymanym prawa do głosowania, umożliwiającego więźniom korzystanie z tych samych demokratycznych praw, co inni obywatele wspiera poczucie obywatelstwa i pozwala na dalsze uczestnictwo w życiu społecznym, nie stwarzając przy tym zagrożenia dla bezpieczeństwa.

Ponadto, jako że większość więźniów pochodzi z najmniej uprzywilejowanych grup społecznych w UE i jest osadzonych w zakładach karnych daleko od rodziny i przyjaciół, utrzymanie istotnych relacji może być trudne. Wizyty mogą być bardzo kosztowne dla rodzin o niskich dochodach. Zwrot kosztów podróży dla rodziny i znajomych ze świadczeń socjalnych - jak ma to miejsce w Wielkiej Brytanii - powinno być standardem w pozostałej części UE.

Kolejnym ważnym zagadnieniem jest ochrona prywatności podczas wizyt w więzieniu. W trakcie wizyt partnera osoby osadzonej, najważniejsza jest możliwość intymności i współżycia seksualnego. Badania na temat prywatnych pokoi spotkań we francuskich więzieniach pokazują, że wzmocniły one więzi rodzinne, bez uszczerbku dla bezpieczeństwa. Badanie także wykazało, że napięcie w więzieniu ulega redukcji, jeśli więźniowie mają możliwość odbywania prywatnych spotkań. To francuskie rozwiązanie powinno być wprowadzone w każdym państwie członkowskim UE, podobnie jak istniejące we Włoszech ośrodki uniwersyteckie w więzieniach i wykorzystanie technologii cyfrowych w celu umożliwienia osadzonym utrzymywania kontaktów społecznych (technologie te są bezpieczne i niedrogie, jak pokazał szkocki program “wideo-wizyt”).

Jamie Bennet, dyrektor więzienia Grendon w Buckinghamshire, reprezentował instytucje penitencjarne Anglii i Walii. Przedstawił on unikalny w Europie model więzienia Grendon, wprowadzony w latach 60. ubiegłego wieku i w całości oparty na samorządności więźniów oraz dynamicznym bezpieczeństwie.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele władz krajowych i międzynarodowych oraz członkowie kilku europejskich organizacji zaangażowanych w ochronę praw człowieka (wśród nich z Fair Trials International oraz Harm Reduction International), wyrażając swoje zainteresowanie niezależnym i stałym monitoringiem warunków panujących w więzieniach w Europie.