Agencja Praw Podstawowych UE opublikowała raport, w którym omówiono rosnące ograniczenia nakładane na obrońców praw człowieka i demokratycznych działaczy w Europie. Badanie potwierdziło wyniki analizy przeprowadzonej i opublikowanej we wrześniu przez Liberties, zgodnie z którą grupy na rzecz praw człowieka w całej UE borykają się z czterema problemami. Chociaż na Węgrzech i w Polsce sytuacja wydaje się być najgorsza, problem dotyczy całej Europy. Po pierwsze, kampanie oszczerstw i fałszywe dochodzenia prowadzone przez państwa mają na celu zdyskredytowanie i zastraszenie organizacji pozarządowych (NGO). Po drugie, dochodzi do cięć w finansowaniu publicznym i prób uniemożliwienia finansowania przez filantropów (którzy pomagają tym grupom być niezależnymi od rządów). Po trzecie, nadmierne obciążenia biurokratyczne mają zmusić aktywistów do wypełniania obowiązków administracyjnych, a nie wykonywania swojej prawdziwej pracy. Po czwarte, niektóre rządy wykluczają organizacje pozarządowe z procesu kształtowania polityki i tworzenia przepisów, chociaż wcześniej z nimi współpracowały.

Organizacje pozarządowe są źle rozumiane

Chociaż UE przyznała, że organizacje pozarządowe mają kłopoty, nie ma gwarancji, że Bruksela podejmie jakiekolwiek działania. Z wyjątkiem krótkiego przebudzenia się, kiedy węgierski rząd przyjął ustawę przeciwko organizacjom pozarządowym w stylu rosyjskim, Komisja Europejska i Parlament Europejski były w dużej mierze niezainteresowane prośbami aktywistów o ochronę grup zajmujących się prawami człowieka. Najczęściej organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony swobód obywatelskich, praworządności, standardów demokratycznych, ochrony środowiska i walki z korupcją będące członkami Parlamentu Europejskiego, są odbierane jako pełnomocnicy lewicy. Dwukrotnie w Parlamencie Europejskim, Europejska Partia Ludowa próbowała egzekwować uchwały, które mogłyby uniemożliwić finansowanie przez UE tych organizacji i przedstawiać je jako zagrożenie dla procesu demokratycznego.

Faktem jest, że organizacje pozarządowe zajmujące się tymi tematami są niezbędne do właściwego funkcjonowania demokracji. Po pierwsze, informują obywateli o tym, co robią politycy i wyjaśniają skomplikowane kwestie prawne i polityczne, co pozwala społeczeństwu śledzić i brać udział w życiu demokratycznym. Po drugie, organizacje pozarządowe działają w interesie publicznym i przekonują rządy do utrzymania istniejących krajowych, europejskich i międzynarodowych standardów prawnych dotyczących korupcji, ochrony środowiska, swobód obywatelskich, praworządności i demokracji. Ich praca zapewnia utrzymanie szerokiej demokratycznej woli narodu wobec krótkoterminowych interesów politycznych lub biznesowych danej partii.

Ze względu na rolę, jaką organizacje pozarządowe odgrywają w ochronie tych wartości, zostały one zaatakowane przez polityków o autorytarnych zapędach. Środki mające na celu stłumienie organizacji pozarządowych są częścią szerszych wysiłków podejmowanych przez skrajnie prawicowych polityków w celu uciszenia krytyków, w tym poprzez przejęcie sądów i ograniczenie wolności mediów.

Zalecenia mogłyby być bardziej stanowcze

Raport agencji zawiera szereg zaleceń. Co istotne, w dokumencie odniesiono się do sugestii Liberties z 2016 r., związanej z tym że UE powinna stworzyć nowy fundusz wspierający organizacje pozarządowe działające na rzecz promowania praw, demokracji i praworządności. Obecnie UE przeznacza setki milionów euro na wspieranie organizacji pozarządowych spoza Unii. Jednak największym źródłem finansowania organizacji pozarządowych działających na rzecz praw i demokracji w UE jest rząd Norwegii. Jest to bardzo istotna pomoc dla aktywistów, ale to wstyd, że Unia niemal całkowicie pozostawia promowanie europejskich wartości swoim sojusznikom.

Niestety, raport nie zawiera innych zaleceń, które mogłyby pomóc w poprawie obecnej sytuacji. Liberties zasugerowało ostatnio dwa dodatkowe rozwiązania. Po pierwsze, UE powinna stworzyć nowe przepisy, które pozwoliłyby grupom prześladowanym przez rządy na rejestrację się jako stowarzyszenie UE, aby uniknąć konsekwencji wynikających z prawa krajowego. Leży to całkowicie w gestii UE, ponieważ zmiany zostały zaproponowane przez Komisję już w latach 90., ale zrezygnowano z nich z powodu braku zainteresowania ze strony rządów. Druga rekomendacja Liberties dotyczyła sugestii, że UE powinna wyznaczyć osobę odpowiedzialną za śledzenie ataków na organizacje pozarządowe i otworzyć dyplomatyczne kanały komunikacji z władzami krajów, w których dochodzi do nadużyć. UE powołała już podobne organy, które mają zająć się wolnością mediów oraz przypadkami antysemityzmu i islamofobii.

Czy raport doprowadzi do podjęcia działań?

Wydaje się, że chociaż problemy zostały jasno opisane przez organ UE, to Komisja chce wstrzymać się z podjęciem działań i wezwać do dalszych badań. Może się to okazać kosztownym błędem. Jak podkreśla autor tego artykułu w innej publikacji, UE stara się znaleźć wolę polityczną, by zmusić rządy takie jak Węgry i Polskę do rezygnacji z regresywnych ustaw, które zniszczyłyby niezależność sądownictwa i mediów. Jednym z powodów, dla których rządom udało się przeforsować swoje działania, był fakt, że udało im się przekonać dużą część społeczeństwa, że rezygnacja z przysługujących im praw jest dobrym pomysłem. Jeśli UE chce, aby Europejczycy zrozumieli, jak cenne są prawa, demokracja i praworządność oraz aby powstrzymać represyjne rządy, musi zastosować wobec nich politykę, którą kieruje do krajów spoza UE. UE powinna chronić i finansować organizacje pozarządowe, które promują europejskie wartości.