Zagwarantowanie prawa dostępu do informacji jest niezbędnym elementem demokratycznego społeczeństwa. Jest to jednak jeszcze bardziej istotne podczas pandemii COVID-19. Obywatele muszą być informowani o sytuacji w czasie rzeczywistym i powinni mieć dostęp do zweryfikowanych informacji. Zapobiegnie to rozpowszechnianiu fałszywych wiadomości i pomoże ludziom zrozumieć aktualną sytuację, dzięki czemu nie stracą zaufania do rządów i ich instytucji, a tym samym będą w stanie monitorować ich poczynania.

Prawo dostępu do informacji to prawo podstawowe zapisane w Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych, w komentarzu ogólnym nr 34 Komitetu Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz w Europejskiej konwencji praw człowieka.

Hiszpania jednak jeszcze go nie uznaje. W 2013 r. ostatecznie przyjęto ustawę o przejrzystości, dostępie do informacji publicznej i dobrych rządach. To duży krok naprzód, który umożliwił obywatelom Hiszpanii zwracanie się o udzielenie informacji do organów administracji publicznej, chociaż w praktyce przepisy nakładają wiele ograniczeń na korzystanie z tego prawa.

Jednym z głównych problemów jest fakt, że prawo dostępu do informacji nie jest uznawane za prawo podstawowe, co zdaniem ekspertów akademickich można zrobić łącząc je z art. 20 hiszpańskiej konstytucji w sprawie wolności wypowiedzi. Jednak w Hiszpanii akt zwrócenia się o udzielenie informacji jest uważany za zwykłą procedurę administracyjną, a ustawa o przejrzystości podlega przepisom o administracji publicznej i wspólnym postępowaniu administracyjnym.

Wraz z wybuchem pandemii COVID-19 i późniejszym ogłoszeniem stanu alarmowego na mocy dekretu królewskiego 463/2020, wszystkie procedury administracyjne zostały zawieszone. Zaledwie kilka dni później zatwierdzono poprawkę do dekretu królewskiego 465/2020, która stanowi, że odpowiednie organy mogą podjąć decyzję, czy kontynuować lub nie procedury administracyjne w związku z COVID-19, pod warunkiem, że uzasadnią swoją decyzję.

Oznacza to, że administracje publiczne nie są zobowiązane do przetwarzania wniosków o udzielenie informacji do końca stanu alarmowego, chociaż mogą to zrobić, jeśli zechcą. Ta dwuznaczność prawna doprowadziła do dużych rozbieżności na terytorium Hiszpanii. Podczas gdy niektóre regiony, takie jak Castilla y León, Asturia, Kastylia-La Mancha i La Rioja, przetwarzają wnioski o udzielenie informacji, inne, takie jak Andaluzja, Wyspy Kanaryjskie i Murcja, zawiesiły proces rozpatrywania wniosków. Inne regiony, takie jak Madryt i Katalonia, przetwarzają tylko niektóre z otrzymanych wniosków.

Niestety Hiszpania nie jest jedynym krajem, w którym dochodzi do takiej sytuacji. Wiele krajów w Europie i Ameryce Łacińskiej ogłosiło zawieszenie terminów składania wniosków o udzielenie informacji. Na szczęście w niektórych krajach, na przykład w Argentynie, uchylono to zawieszenie.

W czasach, gdy zarządzanie wnioskami jest bardziej skomplikowane, z powodu zawieszenia terminów lub potrzeby zdalnej pracy urzędników, konieczne jest priorytetowe potraktowanie proaktywnej publikacji informacji, zwłaszcza tych związanych z COVID-19. Proaktywne ujawnianie informacji to świetny sprawdzian odpowiedzialności, który pozwala na informowanie obywateli i może pomóc zmniejszyć liczbę wniosków o udzielenie informacji na temat COVID-19.

Aby zagwarantować przejrzystość i możliwość korzystania z prawa dostępu do informacji podczas pandemii, zalecamy, aby zarówno rządy centralne, jak i regionalne podjęły następujące środki:

* Rząd hiszpański powinien zmodyfikować dekret królewski 463/2020, aby włączyć prawo dostępu do informacji do wyjątków od zawieszenia terminów administracyjnych.

* Należy wezwać jednostki informacyjne Generalnej Administracji Państwowej i Wspólnot Autonomicznych, aby dopóki trwa stan alarmowy, w pierwszej kolejności odpowiadały na pytania związane z COVID-19.

* W miarę możliwości należy kontynuować przetwarzanie wniosków niezwiązanych z pandemią ,otrzymanych przed wprowadzeniem stanu alarmowego lub w jego trakcie, aby uniknąć wydłużenia czasu rozpatrywania wniosku.

* Należy odpowiednio udokumentować podjęte decyzje i działania publiczne oraz zapewnić prawidłowe przetwarzanie wszystkich informacji.

Grupa Access Info Europe podejmuje aktywne działania, koordynując prace różnych organizacji na całym świecie, w celu ochrony dostępu do informacji w czasach kryzysu. Ostatnio zorganizowała wirtualne spotkania z ekspertami na temat prawa dostępu do informacji zarówno w Europie, jak i Ameryce Łacińskiej, koordynowała wraz z Kartą Otwartych Danych i Otwartym Partnerstwem Rządowym (OGP) seminarium internetowe poświęcone publikacji otwartych danych na temat COVID-19 oraz brała udział w przygotowaniu przewodnika OGP "Otwarty rząd i koronawirus: prawo do informacji".

Przejrzystość i odpowiedzialność są niezbędnymi elementami demokratycznego państwa. Pomagają utrzymać zaufanie obywateli do instytucji rządowych, zwłaszcza w czasach kryzysu i niepewności. Dlatego podstawowe prawa, takie jak dostęp do informacji, muszą być uznawane i chronione nawet w czasach kryzysu.

Access Info Europe to założona w Madrycie w 2006 r. organizacja praw człowieka, której zadaniem jest promowanie i ochrona prawa dostępu do informacji zarówno w Hiszpanii, jak i na świecie.

Tekst Access Info Europe został pierwotnie opublikowany na stronie internetowej Rights International Spain.