Artykuł 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz) odzwierciedla zasadniczą wartość demokratycznego społeczeństwa: nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Prawo międzynarodowe ustanawia bezwzględny zakaz torur, co oznacza, że dopuszcza żadnych wyjątków od tej zasady, nawet w stanach wyjątkowych, sytuacji destabilizacji politycznej czy w walce z terroryzmem i zorganizowaną przestępczością. Wszelkie środki przyjęte w imię bezpieczeństwa, które stanowią w praktyce zagrożenie dla praw człowieka, stoją w sprzeczności z międzynarodowymi zobowiązaniami państw.

Hiszpania narusza EKPCz

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) uznał Hiszpanię za winną naruszenia art. 3 Konwencji w dwóch przypadkach: w sprawie Etxebarría Caballero oraz w sprawie Ataun Rojo. Obaj skarżący zarzucili brak skutecznego postępowania wyjaśniającego przed sądami krajowymi w związku z domniemanymi torturami i poniżającym traktowaniem, jakiemu byli poddani podczas przetrzymywania w pełnej izolacji w areszcie policyjnym. W obu przypadkach Trybunał uznał, że postępowanie wyjaśniające przeprowadzone przez hiszpańskie organy sądowe nie było dogłębne i wystarczająco skuteczne, a tym samym nie spełniało wymogów wynikających z art. 3 EKPCz.

Skarżący zwrócili się do sędziów krajowych o przeprowadzenie rozmaitych dowodów, między innymi o zabezpieczenie nagrań monitoringu z pomieszczeń, w których byli przetrzymywani, o zidentyfikowanie i przesłuchanie funkcjonariuszy policji, zaangażowanych w ich zatrzymanie oraz o przeprowadzenie ich kompleksowych badań fizycznych i psychologicznych. Jednakże sądy zadecydowały o umorzeniu postępowania w obu sprawach, opierając swoją decyję jedynie na sprawozdaniach sporządzonych przez lekarzy medycyny sądowej podczas ich aresztowania oraz na oświadczeniach złożonych przez skarżących i odmówiły przeprowadzenia pozostałych dowodów.

Brak komunikacji ze światem zewnętrznym

W sprawie Etxebarría Caballero, sędzia śledczy uznał, że nie ma żadnych dowodów złego traktowania i nie uzasadnił odrzucenia pozostałych wniosków dowodych, wniesionych przez skarżącego. W sprawie Ataun Rojo, sędzia śledczy stwierdził, że w obliczu braku dowodów na popełnienie przestępstwa, zidentyfikowanie i przesłuchanie funkcjonariuszy policji byłoby bezcelowe i jedynie naraziłoby na osoby zaangażowane w walkę z terroryzmem na ujawnienie tożsamości.

Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że skarżący przebywali w pełnej izolacji i nie mogli komunikować się ze światem zewnętrznym, a w związku z tym organy sądowe były zobowiązane do podjęcia większych wysiłków. Dlatego też,uwzględnienie przez sądy wniosków dowodowych złożone przez skarżących mogłoby się przyczynić do wyjaśnienia domniemanych okoliczności faktycznych.

Jest to piąty razy, kiedy ETPCz uznaje, że Hiszpania naruszyła Konwencję poprzez nieprzeprowadzenie dogłębnego i efektywnego postępowania wyjaśniającego domniemane tortury. W sprawach Martínez Sala (2004), San Argimiro Isasa (2010), Beristain Ukar (2011) oraz Otamendi Egiguren (2012), a wszystkie one dotyczyły przetrzymywania w izolacji, Trybunał uznał, że opieranie się hiszpańskich sądów na sprawozdaniach lekarzy medycyny sądowej bez właściwego rozpatrzenia pozostałych dowodów i bez przeprowadzenia dogłębnego, efektywnego i zasadnego postępowania wyjaśniającego w celu uzyskania dowodów, nie jest w stanie spełnić wymagań wynikających z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Hiszpania ignoruje Komitet do spraw Zapobiegania Torturom

We wszystkich wyrokach, ETPCz podkreślił znaczenie przyjęcia środków zalecanych przez Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT) dla zapobiegania nadużyciom wobec osób przetrzymywanych w izolacji, jako że szczególna sytuacja takich więźniów wymaga właściwego stosowania sądowych środków kontroli.

Jednym z kluczowych zaleceń CPT jest to, by osoby przetrzymywane w izolacji były systematycznie przyprowadzane do sądu przed podjęciem decyzji o przedłużeniu tymczasowego aresztowania. CPT kilkukrotnie odnotował, że nie jest to przestrzegane w Hiszpanii. Jak ustalił CPT, kontrola sądowa nie może być niczym zastąpiona i dlatego wielokrotnie zalecał sędziom przyjęcie bardziej aktywnej postawy w odniesieniu do uprawnień nadzorczych przyznanych przez kodeks postępowania karnego.

·Jednakże w dwóch ostatnich wyrokach ETPCz poszedł krok dalej, podważając legalność samego przetrzymywania w izolacji. W paragrafie 48 wyroku w sprawie Etxebarría oraz w paragrafie 38 wyroku w sprawie Ataun stwierdza się: "Trybunał zgadza się z zaleceniami CPT, powtórzonymi przez Komisarza Praw Człowieka Rady Europy w raporcie z dnia 9 października 2013 (...), zarówno w zakresie środków bezpieczeństwa, jakie należy zapewnić w takiej sytuacji, jak i samej możliwości przetrzymywania jednostki w izolacji" (tłumaczenie nieoficjalne). Pierwszym z wyżej wymienionych zaleceń CPT jest zniesienie systemu przetrzymywania w izolacji, ponieważ, ze względu na swój charakter, system ten wywołuje ryzyko nadużyć i naruszeń praw człowieka (zob. paragraf 102 raportu Komisarza, przytoczony w paragrafie 32 wyroku w sprawie Etxebarría i paragrafie 27 wyroku w sprawie Ataun). Pozostałe zalecenia wydane przez CPT i Komisarza związane są z niezbędnymi gwarancjami systemu przetrzymywania w izolacji, w celu zminimalizowania ryzyka naruszeń praw człowieka w stosunku do więźniów: skuteczny i szybki dostęp do wybranego przez siebie prawnika oraz możliwość korzystania z usług wybranego przez siebie lekarza.

Nasza organizacja, Rights International Spain, podziela obawy dotyczące międzynarodowych mechanizmów ochrony praw człowieka w odniesieniu do systemu przetrzymywania w izolacji, ze względu na brak skutecznej ochrony przed torturami w naszym systemie prawnym. Jedyną drogą do ochrony bezpieczeństwa jest bezwarunkowa ochrona praw człowieka każdego z nas.

Artykuł został napisany przez Lydię Vicente i Patricię Goicoechei, dyrektorkę wykonawczą i zastępczynię dyrektora Rights International Spain. Pierwotnie został on opublikowany na blogu "Al Revés y Al Derecho."