Apel do Parlamentu Europejskiego o zagwarantowanie dostępu do bezpiecznej i legalnej aborcji każdej kobiecie w Unii Europejskiej

Z okazji Światowego Dnia Działań na rzecz Dostępu do Bezpiecznej i Legalnej Aborcji, europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego wystosowują petycję skierowaną do Parlamentu Europejskiego celem uzyskania gwarancji dla poszanowania standardów praw człowieka w tej materii.

Prawo międzynarodowe w odniesieniu do praw człowieka uznaje, iż dostęp do bezpiecznej i legalnej aborcji jest kluczowy dla skutecznej i efektywnej realizacji praw człowieka przez kobiety i dziewczęta, wliczając w to, między innymi: prawo do życia, braku dyskryminacji, równości, ochrony zdrowia i prywatności. Organy traktatowe ONZ wielokrotnie wyrażały zaniepokojenie względem relacji pomiędzy restrykcyjnymi prawami aborcyjnymi, nielegalnymi i niebezpiecznymi aborcjami, a wysokimi wskaźnikami umieralności i zachorowalności kobiet. W przypadku restrykcyjnych przepisów głównym problemem jest trudność uzyskania rzeczywistego dostępu do aborcji, nawet wtedy, kiedy kobieta jest w pełni uprawniona do zabiegu. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka państwo w momencie przyjęcia ustawowych przepisów dopuszczających aborcję w szczególnych przypadkach, nie może ustalać ich ram prawnych w sposób, który ograniczałby rzeczywisty dostęp do zabiegu. Ograny traktatowe ONZ stwierdziły również, iż w państwach, w których aborcja jest legalna, władze zobowiązane są zapewnić dostępność, akceptowalność i odpowiedni standard wykonania zabiegu. Zarówno Trybunał Praw Człowieka, jak i organy traktatowe ONZ zwróciły uwagę na fakt, iż restrykcyjne przepisy dotyczące aborcji mogą stanowić nieludzkie i poniżające traktowanie.

Jednakże, w kilku krajach Unii Europejskiej kobiety stają obecnie, bądź staną wkrótce w obliczu poważnych trudności na drodze dostępu do bezpiecznej i legalnej aborcji zgodnej ze wspomnianymi wyżej standardami praw człowieka. Niektórymi z tych krajów są:

Hiszpania

W grudniu 2013 roku Rada Ministrów w Hiszpanii przyjęła projekt ustawy chroniącej życie płodu i prawa ciężarnej kobiety. Projekt ustawy stanowił krok w tył względem obowiązującego prawa, wprowadzając poważne ograniczenia dostępu kobiet do legalnych i bezpiecznych usług aborcyjnych. Projekt ten ograniczał możliwość legalnej i bezpiecznej aborcji tylko do dwóch przypadków: kiedy zdrowie fizyczne lub psychiczne kobiety jest zagrożone, lub kiedy ciąża jest wynikiem przemocy seksualnej. Projekt ustanawiał także wiele niewspółmiernych w stosunku do sytuacji obostrzeń, takich jak: siedmiodniowy okres oczekiwania; przymusowa konsultacja psychologiczna; upoważnienie osoby trzeciej (dla kobiet poniżej 18 roku życia lub zależnych od opiekuna prawnego); prawo do sprzeciwu sumienia pracowników służby zdrowia, bez obowiązku skierowania do innej placówki; wymóg orzeczeń lekarskich od dwóch różnych specjalistów, wyłączając lekarza przeprowadzającego zabieg, potwierdzających, iż ciąża poważnie zagraża życiu lub zdrowiu psychicznemu lub fizycznemu kobiety; brak skutecznych sposobów rozwiązywania problemu różnicy opinii pomiędzy specjalistami, lub pomiędzy kobietą a specjalistami; zakaz reklamowania możliwości przeprowadzenia zabiegu czy sposobów, metod, procedur przerywania ciąży przez centra, przedsiębiorstwa czy służbę zdrowia; obowiązek zgłoszenia przestępstwa na policję przez ofiary przemocy seksualnej w celu otrzymania dostępu do legalnej aborcji. Wymogi te mogłyby doprowadzić do sytuacji, w której kobiety będą szukać nielegalnych i niebezpiecznych sposobów przerywania ciąży lub będą poddawać się zabiegowi za granicą.

Premier Mariano Rajoy ogłosił wycofanie projektu tej ustawy. Powody do obaw jednak pozostają. Premier zobowiązał się bowiem do zreformowania obecnego prawa, dążac do wprowadzenia wymogu posiadania zgody na zabieg przerwania ciąży w przypadku dziewcząt poniżej 17 roku życia. Co więcej, nadal istnieje zagrożenie, iż restrykcyjna reforma prawna zostanie zaproponowana ponownie w przyszłości, uniemożliwiając kobietom i dziewczętom dostęp do bezpiecznych i legalnych usług aborcyjnych.

Litwa

Omawiany w Parlamencie na wiosnę 2014 roku projekt ustawy dotyczącej ochrony życia w fazie prenatalnej był kolejną próbą uregulowania publicznej moralności przez państwo kosztem prawa kobiet do prywatności, zdrowia i życia. Projekt ustawy zezwalał na przerwanie ciąży tylko w dwóch przypadkach: gdy ciąża stanowi ewidentne zagrożenie dla życia matki, lub gdy ciąża jest wynikiem przestępstwa, np. gwałtu. Jednakże w obu przypadkach przerwanie ciąży może nastąpić tylko w okresie do 12 tygodni od momentu zapłodnienia. Projekt nakłada na dziewczęta i kobiety pozbawione zdolności prawnej obowiązek otrzymania od jednego z rodziców lub opiekuna prawnego pisemnej zgody na zabieg przerwania ciąży. Proponowane zmiany w Kodeksie Karnym traktowały przerwanie ciąży w jakimkolwiek innym przypadku, jako przestępstwo karane pracą społeczną, aresztem lub więzieniem. Zgodnie z proponowanymi zmianami, matce, która „wyrządza poważną krzywdę nienarodzonemu dziecku” groziłby wyrok nawet do dwóch lat pozbawienia wolności.

W świetle wniosków podsumowujących obserwację sytuacji na Litwie, Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet ONZ wezwał władze do „powstrzymania się od przyjmowania praw lub zmian, które ograniczałyby prawa kobiet do legalnej i bezpiecznej aborcji, a w zamian za to przyjęły oczekujące na przyjęcie regulacje dotyczące zdrowia reprodukcyjnego i wspomaganego rozrodu.”

Projekt ustawy nie został poddany jeszcze głosowaniu. Jednocześnie omawiane są nowe inicjatywy, mające na celu wprowadzenie obowiązkowego 72 godzinnego okresu oczekiwania. Okres taki powodowałby ogromne emocjonalne i finansowe trudności dla kobiet, które musiały spędzić już wystarczająco dużo czasu, zmagając się jedną z najtrudniejszych decyzji, jakie kiedykolwiek podejmą.

Węgry

Wprowadzona w 2012 roku ustawa zasadnicza zawiera klauzulę, według której płód powinien być chroniony od poczęcia, co może prowadzić do ograniczeń aborcji, nawet jeśli do tej pory nie zostało zmienione prawo zezwalające na przerwanie ciąży do 12. tygodnia jej trwania. Dodatkowo rząd, wykorzystując legalne i nielegalne środki, próbował osłabić prawo kobiet do samostanowienia. Śrtodki te obejmowały: wprowadzającą w błąd kampanię aborcyjną - zamieszczanie, kosztem funduszy europejskich, billboardów z żyjącym i rozwiniętym płodem, których ekspozycja miała na celu odwiedzenie ludzi od aborcji; kampania naruszyła w ten sposób przepisy programu finansującego; poniżające i zniechęcające praktyki doradcze wobec kobiet, narzucanie biurokratycznych procesów rozpatrywania umożliwiających częste nadużycia; namawianie kobiet do utrzymywania ciąży w tajemnicy i oddawania dziecka do adopcji – w przypadku, kiedy nastolatka decyduje się na utrzymanie ciąży w tajemnicy i oddanie dziecka do adopcji, nie ma obowiązku poinformowania o tym rodziców, co jest z kolei wymagane w przypadku aborcji; zakazanie pigułki aborcyjnej bez podania naukowych wyjaśnień, co zmusza kobiety do podróży do Austrii – jeżeli je na to stać - celem zakupu środka niedostępnego w ich kraju.

ONZ skrytykowało środki przedsięwzięte przez węgierskie władze. W lutym 2013 roku przeprowadzono obserwacje, w wyniku których Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji wyraził zaniepokojenie związane z ograniczaniem prawa kobiet do samostanowienia. Komitet wezwał Węgry do zapewnienia każdej kobiecie dostępu do aborcji bez obowiązkowej konsultacji, co jest wymogiem wygórowanym i nierozsądnym. Komitet podkreślił także, iż niezbędnym jest, aby państwo nie interweniowało w prawo kobiety do rozmnażania i zaprzestało kampanii piętnującej aborcję. Ponadto, Komitet położył nacisk na kwestię szerokiego udostępnienia antykoncepcji.

Irlandia

Irlandzkie ustawodawstwo dotyczące aborcji jest najprawdopodobniej jednym z najbardziej restrykcyjnych praw w Unii Europejskiej. Kobieta może przerwać ciążę tylko w przypadku „rzeczywistego i poważnego zagrożenia” jej życia. W innych przypadkach za aborcję grozi do 14 lat więzienia, nawet w przypadkach gwałtu, kazirodztwa, poważnych nieprawidłowości płodu i znaczącego zagrożenia zdrowia matki (Ustawa o ochronie życia poczas ciąży). Z drugiej jednak strony prawo nie definiuje, co stanowi „rzeczywiste i poważne zagrożenie” życia ciężarnej kobiety. Kobiety, które mają myśli samobójcze są przedmiotem przesadnych badań specjalistów, co może prowadzić do dalszego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego. Jedynie te kobiety, które posiadają środki finansowe na podróż, mogą próbować dokonać aborcji za granicą, co z kolei powoduje jawną dyskryminację. Jednakże prawo nakłada także sankcje karne na instytucje opieki zdrowotnej, które kierują kobiety do placówek poza granicami Irlandii. W orzeczeniu w sprawie Irlandii wydanym w lipcu 2014 roku Trybunał Praw Człowieka ONZ wyraził zaniepokojenie tą sytuacją i wezwał państwo do, między innymi, „skorygowania ustawodawstwa dotyczącego aborcji, w tym także Konstytucji, w celu wprowadzenia dodatkowych wyjątków w przypadkach gwałtu, kazirodztwa, znaczącego zagrożenia zdrowia matki, oraz poważnych nieprawidłowości płodu” oraz do udostępnienia „większej ilości informacji na temat pomocy kobietom w ciąży poprzez różnorodne kanały, a także zapewnienia, iż nie nakłada się sankcji karnych na instytucje opieki zdrowotnej, które informują o zagranicznych możliwościach bezpiecznej aborcji.”

Włochy

We Włoszech kwestia aborcji regulowana jest przez Ustawę 194 z roku 1978, która zezwala kobietom na przerwanie ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej podczas pierwszych 90 dni od zapłodnienia, oraz podczas czwartego i piątego miesiąca ciąży z przyczyn zdrowotnych. Istnieją jednak obawy związane z częstymi przypadkami odmowy działania: niemal siedmiu z dziesięciu ginekologów pracujących w ramach publicznej opieki zdrowotnej nie decyduje się na przeprowadzenie zabiegu. W związku z tym, kobiety, które mają prawo do przerwania ciąży, mogą być zmuszone do skorzystania usług z innego zakładu opieki zdrowotnej, we Włoszech lub zagranicą, lub do przerwania ciąży bez wsparcia i kontroli kompetentnych służb zdrowia, a nawet mogą być zniechęcane do korzystania z usług aborcyjnych, do których są uprawnione. Europejski Komitet Praw Społecznych Rady Europy wyraził zaniepokojenie takimi wskaźnikami. W 2013 roku Komitet orzekł, iż sytuacja ta nosi znamiona dyskryminującej oraz narusza prawo do ochrony zdrowia.

Rumunia

Chociaż w określonych przypadkach aborcja jest obecnie legalna w Rumunii, w przeciągu paru ostatnich lat kilkakrotnie pojawiły się próby narzucenia nadmiernych ograniczeń w dostępie do aborcji kosztem praw kobiet. W 2012 roku przestawiony został projekt ustawy, która narzucałaby kobietom chcącym przerwać ciążę obowiązkowe konsultacje psychologiczne. Podczas takich konsultacji kobietom przedstawiane miałyby być nagrania i zdjęcia pokazujące, że aborcja jest w rzeczywistości zakończeniem życia, po czym dopiero po upływie pięciu dni uzyskiwałyby dostęp do zabiegu. Pomimo dużego poparcia, projekt został jednak odrzucony. Miał on przede wszystkim na celu zniechęcanie kobiet do ubiegania się o aborcję poprzez pokazywanie im traumatycznych obrazów oraz mnożenie praktycznych przeszkód na drodze dostępu do zabiegu.

Chcemy się upewnić, iż w przyszłości prawom kobiet nie zagrożą podobne inicjatywy.

Polska

Polska Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z 1993 jest jednym z najbardziej restrykcyjnych praw aborcyjnych w Europie. Kobiety ubiegające się o aborcję z przyczyn zdrowotnych muszą uzyskać zaświadczenie od lekarza wyspecjalizowanego w odpowiedniej dziedzinie, w przypadku nieprawidłowego rozwoju płodu, od lekarza specjalizującego się w wadach genetycznych, w przypadku gwałtu lub kazirodztwa, niezbędne jest zaświadczenie od prokuratora. Obowiązuje także trzydniowy okres oczekiwania oraz konsultacja psychologiczna. Kobiety w wieku powyżej 13 lat muszą złożyć pisemny wniosek o aborcję, nieletnie są zobowiązane przedstawić pisemną zgodę opiekunów prawnych lub sądu, jeżeli upoważnienie zostanie odrzucone. Wśród lekarzy zaobserwować można bardzo silne przywiązanie do klauzuli sumienia, a system odwoławczy służby zdrowia jest bardzo kłopotliwy. Odwołania są często odrzucane. Od 2008 roku można odwoływać się od opinii lekarskiej, jednak procedura jest długa i uciążliwa, zatem dokonanie aborcji w takich przypadkach jest w praktyce niedostępne. Wszystkie te przeszkody i bariery sprawiają, iż dostęp do legalnych usług aborcyjnych jest bardzo trudny, a nawet praktycznie niemożliwy. W trzech istotnych przypadkach Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że polskie przepisy ramowe i praktyka dotyczące aborcji naruszyły obowiązki nałożone przez Konwencję.

Klazula sumienia bywa nadużywana przez lekarzy, jak i całe szpitale, które polegają na niej celem odmówienia przeprowadzenia legalnej aborcji w ich placówce. Brakuje nadal efektywnego mechanizmu weryfikacji opinii lekarskich. Obecne regulacje Ustawy o prawach pacjenta, która została wprowadzona w następstwie wyroku w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce, nie zapewniają skutecznych środków pozwalających na podważenie decyzji lekarza przed komisją lekarską. Wykonanie tego wyroku nadal podlega nadzorowi Komitetu Ministrów Rady Europy.

Grecja

Dopuszczalność aborcji w Grecji jest warunkowana przez Kodeks Karny, i sam ten fakt wyraża moralną dezaprobatę dla przeprowadzania zabiegu. Niemniej jednak, przepis 304 Kodeksu Karnego opisuje cztery warunki legalnej aborcji: we wszystkich przypadkach do 12 tygodnia ciąży; przed 19 tygodniem, jeśli ciąża jest wynikiem przestępstwa (np. gwałt); przed 24 tygodniem, jeśli badania prenatalne wykażą poważne problemy zdrowotne dziecka; w którymkolwiek momencie ciąży, jeśli istnieje poważne zagrożenie życia matki lub jej zdrowia psychicznego.

W Grecji, wyzwania dotyczące omawianej materii związane są przede wszystkim z dostępem do antykoncepcji i edukacji seksualnej, szczególnie nastolatków. W 2013 roku Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet ONZ wyraził swoje zaniepokojenie „małym użyciem wysokiej jakości metod antykoncepcyjnych, co oznacza, że kobiety odwołują się do aborcji jako metody planowania rodziny.” Komitet wezwał Grecję do “ulepszenia i zwiększenia dostępu, jak również użycia skutecznych metod antykoncepcyjnych, a także ich dotowanie.” Z drugiej strony jednak Komitet Praw Dziecka ONZ zauważył „z zaniepokojeniem ograniczoną wiedzę nastolatków w zakresie zdrowia reprodukcyjnego.” Ponadto Komitet wezwał państwo do „zwiększenia dostępności poufnych i przyjaznych nastolatkom usług zdrowotnych, polepszenia dostępu do środków antykoncepcyjnych oraz do promowania edukacji seksualnej skierowanej do nastolatków.”

Bułgaria

W Bułgarii kobiety mogą przerwać ciążę do 12 tygodnia jej trwania. Po 12., a przed 20. tygodniem ciąży aborcja jest dozwolona jedynie w przypadku gdy kobieta cierpi na udokumentowaną chorobę, która może zagrażać jej zdrowiu lub życiu, albo możliwości przeżycia płodu. Aborcja jest dozwolona po 20. tygodniu ciąży tylko w przypadku zagrożenia życia kobiety lub poważnego uszkodzenia płodu. Podobnie jak w Grecji, w Bułgarii poważne zaniepokojenie budzi brak dostępu do służb zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz przystępnej antykoncepcji. W Bułgarii powszechne ubezpieczenie zdrowotne nie pokrywa kosztów żadnych środków antykoncepcyjnych, ani zabiegu aborcji, chyba, że dokonywany jest z przyczyn medycznych. Dostęp do legalnej aborcji jest ograniczony przez prawo, wymaga pisemnej zgody rodziców dziewczyn poniżej 18 roku życia i kobiet, które są zależne od opiekuna prawnego. Przerwanie ciąży z przyczyn medycznych musi zostać zatwierdzone przez specjalną komisję lekarską. W 2012 Rada Społeczno-Gospodarcza ONZ zaapelowała do władz Bułgarii, aby „zapewniły, że służby zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego są skutecznie dostępne dla nastolatków, oraz że wszystkie ciężarne kobiety i dziewczęta mają dostęp do specjalistycznej opieki lekarskiej.” Także w 2012 roku Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet ONZ wezwał Bułgarię „do zintensyfikowania wysiłków zmierzających do systematycznej promocji edukacji prawa seksualnego i reprodukcyjnego skierowanego do nastolatków, włączając w to szkolenia zawodowe w szkołach, zwracając specjalną uwagę na kwestię zapobiegania wczesnej ciąży, oraz do zapewnienie odpowiednich usług z zakresu planowania rodziny i przystępnej antykoncepcji.” Podobne zalecenia wydała Komisja Praw Dziecka ONZ w 2008 roku w końcowych wnioskach odnośnie Bułgarii.

Konkluzje

Zakaz aborcji lub też utrudnianie, a często i uniemożliwianie dostępu do bezpiecznej aborcji w praktyce, nawet w sytuacji jej legalności, prowadzi do komplikacji i narastającej fali problemów dla kobiet, których sytuacja jest już wystarczająco trudna. Stawianie kobiet w sytuacji bez wyjścia nie rozwiązuje problemu, a jedynie może doprowadzić je do ryzykowania własnego zdrowia i życia, lub skłonić do ucieczki do bardziej cywilizowanego państwa, gdzie dostęp do zabiegu przerwania ciąży jest powszechny. Jeśli w takim samym stopniu zależy ci na życiu zarówno kobiet, jak i nienarodzonych dzieci, powinienieś zaapelować do Parlamentu Europejskiego o przedsięwzięcie środków, które zagwarantują poszanowanie przez wszystkie państwa członkowskie standardów praw człowieka, właczając w to ułatwianie i zapewnianie dostępu do bezpiecznej i legalnej aborcji wszystkim kobietom. Każdy kraj Unii Europejskiej powinien oferować dostęp do przystępnej antykoncepcji i wsparcie odpowiednich instytucji wszystkim kobietom. W przypadku, gdy kobieta decyduje się na aborcję, państwa mają obowiązek zapewnić jej dostęp do zabiegu w odpowiednim czasie, w bezpiecznym i profesjonalnym środowisku, bez nieuzasadnionych przeszkód i uprzedzeń.

Kampania ta jest inicjatywą następujących organizacji społeczeństwa obywatelskiego: Rights International Spain, Węgierskiego Związku Swobód Obywatelskich, Italian Coalition for Civil and Political Rights (CILD), Instytutu Monitoringu Praw Człowieka (Litwa), Stowarzyszenia na rzecz Obrony Praw Człowieka w Rumunii - Komitet Helsiński (APADOR-CH), Helleńskiej Ligi Praw Człowieka, Greek Helsinki Monitor, Bułgarskiego Komitetu Helsiński oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.