Komisja Wenecka opiniowała kontrowersyjną nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przyjętą w grudniu 2015 r. O sporządzenie opinii przez Komisję Wenecką na temat tej nowelizacji wystąpił Minister Spraw Zagranicznych jeszcze w trakcie prac legislacyjnych.

Nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym

W połowie grudnia 2015 r. do polskiego Sejmu wpłynął projekt ustawy nowelizującej ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Tempo prac nad projektem było niezwykle szybkie i doprowadziło do wielu nieprawidłowości – nie zasięgnięto opinii ekspertów i zignorowano zastrzeżenia Biura Legislacyjnego Sejmu. Wiele poprawek wniesiono dopiero na etapie I i II czytania, modyfikując przy tym znacznie oryginalny tekst projektu. Sejm przyjął ustawę 22 grudnia, w nocy z 23 na 24 grudnia ustawę przyjął Senat, a 28 grudnia Prezydent ją podpisał.

Ustawa wprowadziła szereg przepisów zmierzających do zablokowania prac Trybunału. W świetle nowelizacji TK ma rozstrzygać większość spraw w podwyższonym pełnym składzie (13 sędziów zamiast 9 jak do tej pory). Co więcej, wszystkie sprawy mają być rozpatrywane w kolejności ich wpływu, a rozprawy będą mogły być organizowane 3 lub 6 miesięcy od terminu poinformowania o nich stron.

Zdaniem HFPC, która obserwuje trwający w Polsce kryzys konstytucyjny od samego jego początku, wszystkie te zmiany mogą przyczynić się do paraliżu prac Trybunału Konstytucyjnego.

Opinia Komisji Weneckiej

23 grudnia 2015 r. Minister Spraw Zagranicznych Witold Waszczykowski wystąpił do Komisji Weneckiej z prośbą o sporządzenie opinii na temat, procedowanej w tym czasie, nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

W połowie lutego delegacja Komisji Weneckiej przyjechała do Polski. W trakcie dwudniowej wizyty członkowie delegacji spotkali się z Prezydentem RP, RPO, a także przedstawicielami rządu, Sejmu, KRS, Trybunału Konstytucyjnego i organizacji pozarządowych.

W trakcie spotkania z Komisją Wenecką przedstawiciele HFPC zwracali uwagę na konkretne rozwiązania przyjęte w nowelizacji, które mogą prowadzić do kompletnego paraliżu prac Trybunału Konstytucyjnego. Przedstawiciele HFPC podkreślali, że nowe przepisy mogą znacznie wpływać na niezawisłość sędziów oraz prawo do sądu i sprawiedliwego procesu.

Zgodnie z kalendarzem prac Komisja Wenecka 26 lutego przesłała rządowi projekt opinii z możliwością ustosunkowania się do niej. Dzień później projekt opinii opublikowała Gazeta Wyborcza.

W projekcie opinii Komisja Wenecka uznała, że Trybunał Konstytucyjny został zablokowany, co narusza podstawowe wartości demokracji. Komisja stwierdziła również, że Sejm powinien wycofać się z uchwał, którymi naruszył wyrok Trybunału Konstytucyjnego wybierając nowych sędziów na miejsca obsadzone prawidłowo przez poprzedni parlament. Wezwała także wszystkie organy państwa, w tym przede wszystkim rząd, do stosowania się do wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

Komisja Wenecka szczegółowo odniosła się do najbardziej kontrowersyjnych przepisów ustawy. Analizując nowo wprowadzoną zasadę rozpatrywania spraw zgodnie z kolejnością wpływu, Komisja Wenecka przyznała, że jest ona stosowana również w innych sądach w krajach Rady Europy (np. sądzie konstytucyjnym Luksemburga). Jednak w takich przypadkach regulaminy sądów dopuszczają wyjątki od tej zasady, w świetle których ważne sprawy mogą być rozpatrywane poza kolejnością.

W projekcie opinii Komisja Wenecka zaznaczyła, że nowelizacja ustawy o TK ma "wyniszczający dla Trybunału Konstytucyjnego efekt" i narusza trzy podstawowe zasady Rady Europy: zasadę demokracji, zasadę praw człowieka i zasadę praworządności i sprawiedliwości.

Komisja Wenecka kategorycznie zaleciła, że "przepisy zmian z 22 grudnia 2015 roku, które wpływają na efektywność Trybunału Konstytucyjnego muszą zostać usunięte".

Kontrowersje

Projekt opinii Komisji Weneckiej wywołał burzliwą dyskusję. Część członków polskiego rządu wyraziła swoje co najmniej zdziwienie lub oburzenie faktem, że projekt opinii wyciekł do mediów.

W wywiadzie dla Telewizji Trwam premier Beata Szydło podkreśliła, że ten dokument to dopiero projekt ostatecznej opinii i rząd zamierza się do niego odnieść. Mimo to Beata Szydło zastrzegała, że

"nie jest to opinia wiążąca w tym sensie, że państwo musi ją wykonać, czy musi się do niej dostosować, ponieważ my jesteśmy suwerennym państwem".

"Z przykrością stwierdzam, że działania Komisji Weneckiej, jeszcze przed konkluzjami jej pracy, zostały bez skrupułów wykorzystane do celów politycznych"

– napisał w liście do szefa Rady Europy Thorbjørna Jaglanda szef polskiej dyplomacji.

Minister Spraw Zagranicznych zwrócił się również do Komisji Weneckiej z prośbą, żeby przenieść na czerwiec posiedzenie Komisji w trakcie którego zostanie przyjęta ostateczna treść opinii. Komisja Wenecka nie przychyliła się do tego wniosku. Ostateczna wersja opinii ma zostać przyjęta na posiedzeniu Komisji w dniach 11 i 12 marca 2016 r.