Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) orzekł, że obecne przepisy uniemożliwiające staranie się o zwolnienie warunkowe podczas odsiadywania kary dożywotniego więzienia na Litwie, naruszają prawa skazanych.

W sprawie Matiošaitis i inni przeciwko Litwie, ośmiu więźniów skazanych na karę dożywocia domagało się wydania orzeczenia, stwierdzającego, że Litwa naruszyła art. 3 Konwencji (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania).

Brak możliwości zwolnienia warunkowego

Osoby, które odbywają karę dożywotniego więzienia, starały się udowodnić, że państwo nie daje im szansy na warunkowe przedterminowe zwolnienie, nawet jeśli poprawi się ich zachowanie i nie stwarzają zagrożenia dla społeczeństwa.

Litewski Kodeks Postępowania Karnego nie zezwala na zwolnienie warunkowe więźniów skazanych na dożywocie. Zgodnie z obowiązującym prawem ich jedyną nadzieją na skrócenie wyroku jest otrzymanie ułaskawienia od prezydenta.

Po przeanalizowaniu procedury ułaskawienia, Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że pomimo iż procedura jest jasna i jednoznaczna, nie ma obowiązku podawania konkretnych powodów przy odrzuceniu wniosków złożonych przez więźniów.

W związku z tym więźniowie nie wiedzą, co powinni zrobić, żeby mieć większe szanse na ułaskawienie. Ponadto nie można zakwestionować w sądzie decyzji prezydenta o nieprzyznaniu ułaskawienia.

Ułaskawienie prezydenckie dla skazanych na dożywocie to wyjątek

ETPC uwzględnił również fakt, że prezydent praktycznie nigdy nie ułaskawił więźnia odsiadującego karę dożywocia.

Patrząc na statystyki, spośród 35 więźniów, którzy złożyli wniosek o ułaskawienie, tylko jedna osoba została ułaskawiona. W związku z tym sąd uznał, że argumenty skarżących (a mianowicie fakt, że był to jedynie wyjątkowy przypadek) były uzasadnione.

Zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka więzień ma prawo do możliwości ewentualnego cofnięcia kary i otrzymania realnej oceny obejmującej wszystkie istotne informacje w celu ustalenia, czy istnieją uprawnione podstawy penologiczne uzasadniające dalsze odbywanie kary.

Co więcej, skazani muszą wiedzieć, co należy zrobić i jak muszą się zmienić, aby ich wniosek o wcześniejsze zwolnienie mógł zostać pozytywnie rozpatrzony.

Prawo do nadziei

Zdaniem sądu więźniowie nie powinni być całkowicie pozbawieni nadziei, że pewnego dnia będą mogli udowodnić, że zmienili się na lepsze. Ignorując poczynione przez nich postępy i skazując ich na życie w odosobnieniu, bez możliwości udowodnienia, że się zmienili, skutkuje życiem w warunkach, które umniejszają godności ludzkiej.

Ponadto ETPC zauważył, że Litwa nie planuje obecnie reformy w tej dziedzinie.

W związku z powyższym, sąd jednogłośnie stwierdził, że Litwa naruszyła art. 3 Konwencji.

Instytut Monitorowania Praw Człowieka uczestniczył w postępowaniu przed ETPC jako strona trzecia i wydał opinię popierającą wnioski skarżących.

Zdaniem Karolisa Liutkevičiusa, adwokata reprezentującego Instytut, najprostszym sposobem na wdrożenie orzeczenia ETPC jest zniesienie zakazu ubiegania się o zwolnienie warunkowe dla więźniów odsiadujących karę dożywotniego więzienia.