Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) uznała systemowy charakter antycyganizmu w Europie. Komisja wskazała utrzymywanie się podświadomego rasizmu i strukturalnej dyskryminacji jako dwa czynniki powielające istniejące schematy niekorzystnej sytuacji, które są „głęboko zakorzenione w instytucjach, koncepcjach kulturowych i strukturach władzy europejskich społeczeństw”.

Strukturalny rasizm i podświadome uprzedzenia

Instytucjonalny (lub strukturalny) rasizm lub dyskryminacja charakteryzują się (1) bezustannymi i długotrwałymi procesami; (2) sytuacjami, na które jedna lub więcej osób nie mają wpływu; (3) sytuacjami, które nie wymagają wystąpienia elementu umyślności i często są niezauważane. Takie sytuacje generują wzajemnie wzmacniające się wzorce nierówności rasowych w społeczeństwie poprzez nierówny dostęp do towarów, usług i praw w zależności od przynależności do grupy etniczno-rasowej. Dyskryminację dodatkowo wzmacniają ukryte podświadome uprzedzenia w indywidualnym zachowaniu danej osoby. Oznacza to, że w pewnych okolicznościach te automatyczne skojarzenia mogą wpływać na decyzje jednostek i skutkować dyskryminującym zachowaniem, nawet jeśli jednostki nie są świadome swoich uprzedzeń.

Hiszpański wymiar sprawiedliwości jest uprzedzony wobec Romów

Opublikowane niedawno badania przeprowadzone w 2019 i 2020 roku przez Rights International Spain w ramach Proyecto Roma potwierdzają, że w tych obszarach wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, w których istnieje większa dyskrecja, istnieje również większe ryzyko występowania instytucjonalnego rasizmu i podświadomych uprzedzeń, które mogą mieć negatywny wpływ na rzetelność postępowania karnego. Badanie wykazało, w jaki sposób instytucjonalna dyskryminacja i podświadome uprzedzenia wpłynęły na działania różnych specjalistów w systemie wymiaru sprawiedliwości, których skutkiem była dyskryminacja osób pochodzenia romskiego. Należą do nich: stosowanie profilowania rasowego; większa skłonność do szerokiego stosowania tymczasowego aresztowania z uwagi na ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa oraz w sprawach szczególnie drażliwych lub wzbudzających duże zainteresowanie mediów; lub surowsze wyroki dla Romów dotyczące takich aspektów jak ocena zgodności z prawem, ocena okoliczności łagodzących lub obciążających lub zawieszenie kary.

Narzędzie, które może pomóc w walce z dyskryminacją i rasizmem

Rights International Spain uważa, że jednym z kroków, które należy podjąć, aby położyć kres dyskryminacji w instytucjach hiszpańskich, a zwłaszcza w systemie wymiaru sprawiedliwości, jest wdrożenie Oceny wpływu na równość rasową (Racial Equity Impact Assessment - REIA) we wszystkich obszarach hiszpańskiej administracji. Należy również promować lepszą komunikację i stosunki między instytucjami i grupami szczególnie wrażliwymi oraz szkolenia w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji dla wszystkich specjalistów.

Ocena REIA to cenne narzędzie ze względu na zdolność do transformacji, dużą wszechstronność, łatwą adaptację do różnych kontekstów oraz prostotę koncepcji i użytkowania. Niektóre kraje już stosują takie oceny, aby zapobiegać dyskryminacji nie tylko w dziedzinie administracji publicznej, ale także w biznesie, edukacji i sporcie. Zostały one zaprojektowane w celu zminimalizowania nieoczekiwanych i niekorzystnych konsekwencji dyskryminacji wynikającej z norm, polityk i praktyk oraz w celu znalezienia rozwiązań, które pozwolą temu zaradzić.

Oceny REIA można wykorzystać zarówno w procesie formułowania nowych norm lub polityk, jak i później, co oznacza, że można ocenić zarówno rzeczywisty wpływ przepisów i polityk, jak i już istniejące praktyki. Głównym filarem tego typu narzędzi są grupy, na które mogą mieć wpływ wspomniane normy, polityki lub praktyki. REIA to doskonała okazja do oddania głosu niewidzialnym społecznościom i grupom, a także do budowania stabilnych i trwałych relacji z instytucjami.

Romowie muszą być lepiej reprezentowani w przestrzeni publicznej

Eksperci często podkreślają, że władze powinny skupiać się na zacieśnianiu relacji instytucjonalnych z tymi społecznościami i grupami oraz na ich reprezentacji w przestrzeni publicznej. Szybkie spojrzenie na skład różnych izb reprezentantów w Hiszpanii powinno wystarczyć, aby zorientować się, jak długa droga jest jeszcze do przebycia oraz świadczy o niezaprzeczalnej potrzebie pracy w tej dziedzinie, w tym przy wdrażaniu takich narzędzi jak REIA.

Trzy główne aspekty oceny wpływu na równość rasową

Ten rodzaj oceny wpływu koncentruje się na trzech głównych aspektach ocenianych standardów, polityk lub praktyk: (1) zakres: ludzie i przestrzenie, do których są skierowane lub na które mają wpływ; (2) intensywność: skutki, wpływy i oczekiwane rezultaty, a także możliwe niezamierzone konsekwencje; (3) czas trwania: skutki krótko-, średnio- lub długoterminowe.

Umożliwia to zajęcie się wpływem dyskryminacji strukturalnej, a także możliwymi podświadomymi uprzedzeniami. Ujawniając nierówności wcześniej ukryte w systemie i proponując możliwe rozwiązania lub alternatywy dla ich złagodzenia, narzędzie to ma ogromny potencjał w kwestii przekształcenia panującej rzeczywistości.

Chociaż wdrażanie ocen REIA na szeroką skalę, zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, jest wyzwaniem w perspektywie średnio- i długoterminowej, Rights International Spain jest głęboko zaangażowana, ponieważ narzędzie może pomóc w ujawnieniu nierówności oraz w znalezieniu rozwiązań, które zostaną zaproponowane przez zainteresowane grupy i społeczności, co pomoże w promocji ich widoczności i wartości wśród podmiotów instytucjonalnych i ogólnie wśród całego społeczeństwa. To krok w kierunku wzmocnienia pozycji tych grup i wykorzenienia wszelkich form dyskryminacji w naszym społeczeństwie.