Jaki problem chcemy rozwiązać?

Wartości takie jak prawa człowieka, demokracja i praworządność są w niebezpieczeństwie. Najgorsza sytuacja panuje w Polsce i na Węgrzech, gdzie rządy naruszyły między innymi niezależność najwyższych sądów, wolność prasy i utrudniły pracę pro-demokratycznych organizacji pozarządowych. Problemy tego typu są niestety coraz bardziej powszechne w UE, gdzie władze zmniejszają wydatki sądów, prowadzą kampanie skierowane przeciwko organizacjom pozarządowym oraz ingerują w wolne media.

Dlaczego praca nad tymi problemami jest tak ważna dla Liberties?

Prawa człowieka, demokracja i praworządność są podstawowymi gwarancjami stworzonymi w celu ochrony życia ludzkiego i zachowania pokoju. Po drugiej wojnie światowej rządy europejskie zdecydowały, że straszne zbrodnie, które miały miejsce, nigdy nie powinny się powtórzyć. Władze stworzyły minimalne standardy, których celem było zapobieganie wykorzystywaniu obywateli przez rządy. Niektóre z tych norm, takie jak prawo do życia, zakaz tortur i prawo do ochrony przed arbitralnym aresztowaniem, zostały zaprojektowane w celu ochrony godności ludzkiej. Część z tych standardów została zaprojektowana, aby zapewnić prawidłowe działanie procesu demokratycznego oraz żeby każdy mógł powiedzieć, w jaki sposób podejmowane są decyzje w jego kraju. Co więcej, miało to pomóc zapobiec rozprzestrzenianiu się szkodliwej propagandy. Wśród takich norm znajdują się np. prawo do głosowania, wolność prasy, prawo do publicznych protestów i tworzenia organizacji, takich jak organizacje pozarządowe. Niektóre z norm zostały zaprojektowane w celu ochrony rządów prawa, poprzez utworzenie niezależnych instytucji, aby upewnić się, że rządy nie mogą złamać ustalonych zasad. Najważniejsze instytucje w tym procesie to sądy, do których społeczeństwo może zwrócić się w poszukiwaniu ochrony.

Standardy te są zawarte w umowach międzynarodowych mających na celu ochronę praw człowieka, takich jak Europejska Konwencja Praw Człowieka. Żaden kraj nie może wstąpić do UE, dopóki nie wykaże, że ma prawa, polityki i instytucje, które dbają o utrzymanie tych standardów. Gdy tylko państwo przystąpi do UE, Unia ma niewiele uprawnień, dzięki którym może się upewnić, że rząd nadal dotrzymuje tych umów. Nasi przywódcy uważali, że tak mało prawdopodobne, że kraje nie będą przestrzegać swoich zobowiązań po wstąpieniu do Unii, że stworzyli tylko jedną procedurę, aby rozwiązać ten problem. Ta procedura (art. 7 traktatu UE) jest tak trudna do uruchomienia, że jeszcze nigdy jej nie użyto.

Co zamierza zrobić Liberties?

Niektóre rządy państw UE uzgodniły, że Unia potrzebuje nowych uprawnień, aby upewnić się, że wszystkie państwa członkowskie wywiązują się ze swoich obietnic. W 2014 r. Komisja Europejska utworzyła tzw. "ramy prawne". Procedura ta pozwala Komisji na zbadanie i wydawanie zaleceń dla rządów, które poważnie naruszyły niezależność sądów. Liberties chce, aby Komisja w konsekwentny sposób wykorzystywała te uprawnienia: dotychczas zbadana została sytuacja w Polsce, ale nie na Węgrzech. Ponadto Liberties nie chce, aby Komisja ograniczyła się do problemu zastraszania sądów, ale aby wzięła także pod uwagę sytuacje, w których rządy atakują innych graczy odpowiedzialnych za przestrzeganie zasad prawa i standardów demokratycznych, takich jak media, rzecznicy praw obywatelskich i organizacje pozarządowe. Liberties chce również, aby Komisja wykorzystywała prawo UE do ochrony standardów praw człowieka, na przykład poprzez stosowanie zasad dotyczących swobodnego przepływu kapitału, aby uniemożliwić rządom blokowanie przekazywania darowizn na rzecz organizacji pozarządowych z innych krajów UE.

W 2015 roku rządy państw UE na posiedzeniu Rady Europejskiej rozpoczęły organizowanie corocznego dialogu na temat „rządów prawa”, aby pomóc w ochronie praworządności. Jednak mechanizm ten jest nieskuteczny w swojej obecnej formie. Liberties chce, aby mechanizm obejmował dyskusję na temat sytuacji praw człowieka w każdym państwie członkowskim i tworzenie zaleceń dla poszczególnych krajów. Liberties chce również, aby Parlament Europejski stworzył własny system regularnego i indywidualnego dialogu z każdym parlamentem narodowym, na temat sytuacji praw człowieka na ich terytoriach.

W perspektywie długoterminowej, organizacja Liberties chciałaby regularnie monitorować proces, w którym każdy kraj UE omawia swoje prawa z Radą, Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim w ramach jednego mechanizmu. Wszystkie rządy UE są regularnie monitorowane przez ONZ i Radę Europy. UE nie powinna zatem powtarzać tego procesu. Zamiast tego powinna wykorzystać nowy system, który zmobilizuje kraje UE do wdrożenia zaleceń ONZ i Rady Europy. I wreszcie Unia Europejska powinna być gotowa do uruchomienia procedury opisanej w artykule 7 i nałożenia sankcji.

Międzynarodowa presja na pewno nie wystarczy, aby zmusić wszystkie rządy do przestrzegania swoich zobowiązań. Liberties chce również, aby UE wspierała organizacje pozarządowe działające na szczeblu krajowym w celu podniesienia świadomości na temat wagi praw człowieka, demokracji i praworządności. Więcej na ten temat dowiesz się w kolejnych artykułach, w których będziemy dostarczać więcej szczegółów na temat działań jakie podejmujemy, aby bronić wolności organizacji pozarządowych.