Rada Wykonawcza ENCJ jest niezmiernie zaniepokojona faktem, że w zeszłym tygodniu zarówno niższa, jak i wyższa izba polskiego parlamentu zatwierdziły dwie reformy, które w ubiegłym roku były przedmiotem ostrej krytyki. Ponadto w minionym tygodniu zgłoszony został do rozpatrzenia przez parlament projekt ustawy, która prowadzi do zmian w składzie Sądu Najwyższego.

Pierwszą ustawą, która została przegłosowana, jest reforma Krajowej Rady Sądownictwa. Reforma ta została przeanalizowana przez Radę Wykonawczą ENCJ w dniu 30 stycznia 2017 r.; wskazano wówczas, że: nie przeprowadzono znaczących konsultacji z polską Radą, reforma pociąga za sobą wygaszenie kadencji członków Krajowej Rady Sądownictwa, mianowanie sędziów - członków Krajowej Rady Sądownictwa przez Sejm jest niezgodne ze standardami ENCJ, oraz że ustanowienie w ramach KRS dwóch zgromadzeń (pierwszego, w którego skład wejdzie 15 sędziów nominowanych przez Parlament, oraz drugiego, składającego się z: sześciu członków parlamentu, Ministra Sprawiedliwości, przedstawiciela Prezydenta RP, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego), w połączeniu z wymogiem, by wszelkie uchwały Krajowej Rady Sądownictwa musiały zostać przyjęte oddzielnie przez oba zgromadzenia, daje znaczącą rolę politykom w procesie wyboru i powoływania sędziów.

Erozja w sferze niezależności sądownictwa

Druga z ustaw przegłosowanych przez parlament daje Ministrowi Sprawiedliwości prawo odwoływania prezesów sądów i wyznaczenia ich następców, w ciągu sześciu miesięcy od wejścia w życie nowej ustawy.

Wspomniane ustawy pociągają za sobą nieuchronnie erozję w sferze niezależności sądownictwa, z równie nieuniknionym wpływem na stan praworządności. To samo dotyczy projektu ustawy zgłoszonego 12 lipca, który polega na rozwiązaniu obecnego Sądu Najwyższego poprzez przeniesienie jego sędziów w stan spoczynku i upoważnienie Ministra Sprawiedliwości do wyznaczenia tych sędziów, którzy pozostaną w służbie czynnej.

Sytuacja jest bardzo poważna

Zdaniem Rady Wykonawczej ENCJ sytuacja jest bardzo poważna.

Już na ostatnim Zgromadzeniu Ogólnym ENCJ w czerwcu 2017 r. końcowa Deklaracja Paryska zawierała następujące stwierdzenie:

„Rozwój wydarzeń i planowane reformy sądownictwa w Polsce nadal budzą poważne obawy, ponieważ mogą poważnie zagrozić trójpodziałowi władz, co jest niezbędne dla utrzymania rządów prawa. ENCJ przypomina, że kluczowym wymogiem utrzymania i umacniania wzajemnego zaufania pomiędzy organami sądowymi w UE jako podstawy wzajemnego uznawania jest niezależność, jakość i efektywność każdego z poszczególnych systemów sądowych oraz poszanowanie dla zasady państwa prawa w każdym kraju.”

Obawy o rozwój wydarzeń w Polsce są na tyle poważne, że ich echem stały się oświadczenia rad sądownictwa z całej Europy, wystosowane w ciągu ostatnich kilku miesięcy. W szczególności należy odnotować stanowiska przedstawione przez:

Przestrzeganie przez rządy zasady niezależności sądownictwa jest niezbędne. System demokratyczny oparty na zasadzie praworządności może funkcjonować prawidłowo tylko wtedy, jeżeli zachowana jest niezawisłość sędziów.

Ponadto, jak wyjaśniano w Deklaracji Paryskiej i we wcześniejszej deklaracji wydanej przez Radę Wykonawczą ENCJ w dniu 26 kwietnia 2017 r., niezależność sędziów i niezawisłość sędziów ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania i umacniania wzajemnego zaufania między organami sądowymi Unii Europejskiej. Niezawisłość sędziowska odgrywa również zasadniczą i niezbędną rolę w zapewnieniu poszanowania prawa UE.