Trybunał będzie musiał ocenić m.in. czy polskie prawo przewiduje takie udogodnienia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, dzięki którym mogłyby swobodnie i efektywnie uczestniczyć w postępowaniach sądowych.

Historia M.P.

M.P. ma niepełnosprawność umysłową i korzysta z pomocy m.in. psychologów. Pewnego dnia, po jego powrocie od terapeuty, matka M.P. zauważyła na jego ciele ślady krwi, a poza tym zachowanie syna było bardzo podejrzane, był wystraszony i niespokojny. W sprawie zostało wszczęte postępowanie przed krajowymi sądami, jednak zakończyło się uniewinnieniem terapeuty. Głównym powodem tej decyzji był fakt, że sądy uznały zeznania pokrzywdzonego za niewiarygodne ze względu na stan jego zdrowia psychicznego. M.P. w skardze do ETPC zarzuca, że naruszono jego prawo do rzetelnego procesu, a także padł ofiarą dyskryminacji ze strony krajowego wymiaru sprawiedliwości.

Brak prawnych gwarancji

Polskie prawo wciąż nie zapewnia środków, które uwzględniałyby specjalne potrzeby osób z niepełnosprawnością umysłową. W momencie rozstrzygania sprawy M.P. nie było żadnych udogodnień zapewniających pokrzywdzonemu możliwość jak najbardziej efektywnego udziału w postępowaniu. Co prawda w ostatnich latach doszło w tym zakresie do kilku pozytywnych zmian, lecz to wciąż wierzchołek góry lodowej, gdyż nie są wypracowane pozytywne standardy, które miałyby na celu przede wszystkim dobro pokrzywdzonego.

Dotychczas wprowadzono m.in. regulacje w ramach kodeksu karnego dotyczące niepełnosprawnych ofiar przestępstw seksualnych oraz umożliwiono pokrzywdzonym wskazanie zaufanej osoby, która będzie im towarzyszyć w trakcie przesłuchań w toku postępowania przygotowawczego. Wciąż jednak nie ma przepisów, które ograniczają ilość przesłuchań, mimo że są one bardzo stresujące dla osób z niepełnosprawnościami.

„Osoby dotknięte niepełnosprawnością umysłową powinny uzyskać dodatkowe gwarancje prawne, jak np. obowiązek konsultacji z psychologiem pytań stawianych im w trakcie przesłuchania ” – dodaje Marcin Szwed, prawnik z Programu Spraw Precedensowych HFPC.

Opinia przyjaciela sądu

Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała opinię przyjaciela sądu w sprawie niepełnosprawnego mężczyzny. Koncentruje się ona przede wszystkim na analizie prawnych standardów polskich i międzynarodowych w zakresie ułatwień dostępu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną do postępowania karnego jako świadków oraz pokrzywdzonych. Takie osoby są szczególnie narażone na brak należytego wysłuchania lub mogą wręcz zostać zlekceważone w ramach toczącego się postępowania przygotowawczego lub sądowego. Ponadto na gruncie procesu cywilnego, administracyjnego i sądowo-administracyjnego nie ma podobnych jak w kodeksie karnym przepisów wprowadzających ułatwienia dla osób z niepełnosprawnością umysłową.

Ta sama sytuacja, ale w innych państwach

Pozytywne przykłady poszanowania praw pokrzywdzonych i świadków z niepełnosprawnościami można zauważyć m.in. w przepisach niemieckich, brytyjskich czy australijskich. Przykładowo, niemieckie wytyczne dla postępowania karnego i administracyjnego wskazują, że osoba z niepełnosprawnością umysłową jest przesłuchiwana w obecności zaufanej jej osoby, która ułatwia komunikację między nią a osobą prowadzącą dochodzenie.

„W Australii pracownicy wymiaru sprawiedliwości mają dostęp do bardzo szczegółowych wytycznych i poradników jak postępować z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, a także jak dostosować pomieszczenia sądów oraz przebieg konkretnego postępowania do potrzeb takich osób” – dodaje Michał Kopczyński, prawnik z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka poza opinią przyjaciela sądu do ETPC skierowała również apel do Ministra Sprawiedliwości o wprowadzenie do polskich regulacji prawa procesowego odpowiednich udogodnień dla osób z niepełnosprawnością umysłową.

Opinię przyjaciela sądu, w której HFPC szczegółowo przedstawia swoje zastrzeżenia znajduje się tutaj.

Pełny opis skargi M.P. dostępny jest tutaj.