Republika Czeska przejęła rotacyjną prezydencję UE w kluczowym momencie. Zagrożenia dla europejskich wartości, demokracji i praworządności w wielu krajach UE wciąż się pogłębiają. Chociaż UE poczyniła pewne kroki w celu rozwiązania tych problemów, takie jak pakiet działań anty-SLAPP i ustawa o wolności mediów, aby przeforsować te propozycje należy nadal wywierać presję na państwa członkowskie i unijne organy.

Czesi mają teraz możliwość w tym pomóc. Jako państwo zajmujące wysokie stanowisko w Radzie mają możliwość dyktowania jej agendy i wywierania znaczącego wpływu na prace Komisji i państw członkowskich. Liberties ma nadzieję, że Czesi są wystarczająco ambitni, aby pomyśleć o zmianach w kilku kluczowych obszarach. W szczególności chcielibyśmy, aby Praga podjęła działania, które wzmocnią demokrację, praworządność i prawa człowieka w Europie.

Praworządność

Raport Liberties na temat praworządności z 2022 r. ujawnił niewielkie postępy w korygowaniu niezliczonych zagrożeń dla praworządności w wielu państwach członkowskich. Systemy wymiaru sprawiedliwości, stan mediów, przestrzeń obywatelska, korupcja i systemowe łamanie praw człowieka to wciąż obszary budzące duży niepokój w UE.

Chociaż UE dysponuje szeregiem narzędzi do wywierania nacisku prawnego i politycznego na rządy zagrażające praworządności i prawom człowieka, dotychczas w tej kwestii niewiele zrobiono. Działania Rady były szczególnie rozczarowujące. A to właśnie jest organ, którym obecnie przewodzą Czesi – organ, który może poczynić przełomowe kroki w kwestii odwrócenia niepokojącej sytuacji, którą obserwujemy w wielu krajach. Oto jak może to zrobić:

• przekształcić dialog w ramach wzajemnej weryfikacji w autentyczny i przejrzysty mechanizm monitorowania i podejmowania działań w problematycznych kwestiach, opierając się na kompleksowej i kontekstowej analizie ustaleń i zaleceń zawartych w sprawozdaniach Komisji dotyczących praworządności – o co już apelowało Liberties;
• sprawić, by Rada wykorzystała uprawnienia przyznane przez rządy UE do ochrony obywateli przed reżimami, które atakują ich demokratyczne prawa i wolności, w tym uprawnienia do nakładania sankcji politycznych na podstawie art.7 oraz zablokowała przepływ unijnych pieniędzy do krajów nadużywających funduszy UE do zasilania skorumpowanych i antydemokratycznych reżimów, na co zezwala nowe rozporządzenie w sprawie warunkowości;
• angażować się w prawdziwy i otwarty dialog z grupami zajmującymi się prawami i demokracją i rozmawiać na temat wyzwań związanych z praworządnością oraz sposobów radzenia sobie z nimi.

Pozwy typu SLAPP

Czeska prezydencja powinna nadać priorytet ochronie dziennikarzy i innych organizacji strażniczych. Pozwy typu SLAPP (strategiczne pozwy przeciwko zaangażowaniu w sprawy publiczne) to nadużycia, których celem jest uciszenie głosów krytyki, brak ponoszenia odpowiedzialności i podważenie praw podstawowych.

Koalicja przeciwko SLAPP w Europie (CASE), utworzona przez Liberties i inne grupy społeczeństwa obywatelskiego, z zadowoleniem przyjęła unijny pakiet działań anty-SLAPP przedstawiony przez Komisję Europejską w celu stłumienia tych procesów sądowych i zapewnienia odpowiedniej ochrony dziennikarzy i organów nadzorczych.

Czesi mają teraz do odegrania kluczową rolę w zachęcaniu rządów UE do szybkiego uzgodnienia możliwie najsilniejszego zestawu przepisów anty-SLAPP i środków towarzyszących na szczeblu unijnym i krajowym. Prezydencja czeska powinna:

• umieścić SLAPP wysoko w agendzie Rady i dążyć do wspólnego stanowiska Rady w sprawie wniosku Komisji dotyczącego unijnej dyrektywy anty-SLAPP;
• pokierować dyskusjami na temat wniosku Komisji w taki sposób, aby zachować najbardziej ambitne zaproponowane rozwiązania i wyeliminować wszelkie luki, opierając się na wytycznych ekspertów dostarczonych przez grupy zajmujące się prawami i wolnością prasy;
• zachęcić Radę do opracowania strategii wdrażania zaleceń Komisji, która ma być wspierana i ściśle monitorowana przez grupę ekspertów UE ds. SLAPP oraz dawać przykład poprzez podejmowanie konkretnych kroków w celu zapobiegania i rozwiązywania problemów z pozwami typu SLAPP na szczeblu krajowym.

Przestrzeń obywatelska

Dzięki organizacjom i aktywistom społeczeństwa obywatelskiego demokracja funkcjonuje dla nas wszystkich. Zapewniają oni, że władze rządzą w sposób, który stawia na pierwszym miejscu dobro, prawa i wolności wszystkich ludzi. Rośnie jednak zaniepokojenie poważnymi wyzwaniami stojącymi przed organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Jak pokazują badania Liberties, obejmują one kampanie oszczerstw, wrogie przepisy, kryminalizację, nękanie i zastraszanie, ograniczenia finansowania oraz ograniczony dostęp do informacji oraz procesów prawnych i tworzenia polityki.

Wysiłków społeczeństwa obywatelskiego, pozostawionych bez odpowiedniego wsparcia i ochrony przed groźbami i atakami, na dłuższą metę nie uda się podtrzymać. UE ma kluczową pozycję, jeśli chodzi o podejmowanie inicjatyw wspierających, promujących i chroniących tętniącą życiem przestrzeń obywatelską. Właśnie dlatego Liberties apeluje o pełnoprawną strategię UE dotyczącą rozwoju i ochrony przestrzeni obywatelskiej w całej Europie. Ponieważ coraz więcej grup społeczeństwa obywatelskiego mobilizuje się w związku z tym apelem, czeska prezydencja Rady musi udzielić głosu obawom społeczeństwa obywatelskiego i pomóc przekuć świadomość w czyn. W jaki sposób?

Oto nasze kluczowe rekomendacje:

• mówić głośno o kluczowej roli społeczeństwa obywatelskiego dla naszych demokracji i opowiadać się przeciwko atakom wymierzonym w organizacje społeczeństwa obywatelskiego i aktywistów w całej UE oraz dawać przykład w postaci poprawy ochrony, udzielania wsparcia i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym;
• pozyskać wsparcie polityczne unijnych rządów dla strategii UE na rzecz rozwoju i ochrony przestrzeni obywatelskiej, w tym wniosku Komisji w sprawie norm regulacyjnych, poprzez organizowanie wydarzenia publicznego na ten temat i ułatwianie budowania konkluzji Rady w tym zakresie;
• rozpocząć regularny i zorganizowany dialog prezydencji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na temat rządów prawa, demokracji i praw człowieka, w tym wyzwań stojących przed społeczeństwem obywatelskim i korzystaniem ze swobód obywatelskich.

Wolność mediów

Jak pokazuje nasz coroczny Raport na temat wolności mediów 2022, wolność i pluralizm mediów, czyli podstawowe zabezpieczenia dobrze funkcjonujących demokracji, zanikają w całej Europie. Wolność mediów oznacza, że media mogą informować o bieżących sprawach niezależnie od ingerencji lub wpływów rządu. Swoboda dostępu do różnych źródeł informacji jest warunkiem wstępnym podejmowania świadomych decyzji podczas głosowania.

Wiele państw członkowskich UE ma do czynienia z dużą koncentracją własności mediów lub rządów, które wywierają presję na wydawców. Stają się również coraz bardziej niebezpieczne dla dziennikarzy, ponieważ nasila się nękanie i ataki fizyczne, zarówno w prawdziwym życiu jak i wirtualnie.

Oczywiście wiele trzeba zrobić, aby chronić wolność mediów i zapewnić pluralizm mediów w Europie. Komisja finalizuje swoją propozycję Europejskiej Ustawy o Wolności Mediów (EMFA), która może pomóc w przywróceniu wolności i pluralizmu mediów w Europie. EMFA zwalczałaby antydemokratyczne trendy, takie jak przejmowanie przez rząd systemów medialnych, manipulacje dotacjami i pomocą państwową, nękanie dziennikarzy i koncentracja mediów.

Czeska prezydencja mogłaby wykorzystać swoje wpływy do wywierania nacisku na ustawodawców na szczeblu unijnym i krajowym, tak aby poparli EMFA. Oto nasze kluczowe rekomendacje:

• mówić głośno o znaczeniu zrównoważonych i niezależnych systemów medialnych, w których niezależne władze nadzorują system medialny i wspierają wolny i pluralistyczny rynek mediów;
• pozyskać poparcie polityczne rządów UE dla silnej EMFA;
• zanim wniosek zostanie opublikowany, Czechy powinny przejąć inicjatywę w celu opracowania prawa medialnego na poziomie UE, które koncentruje się na sprawiedliwym i przejrzystym podziale funduszy, wspiera niezależność redakcyjną od wszelkich form ingerencji publicznej lub prywatnej oraz ustanawia właściwy i niezależny mechanizm egzekwowania.
  
  

Sztuczna inteligencja

Postęp w sprawie ustawy o sztucznej inteligencji powinien być jednym z głównych priorytetów czeskiej prezydencji. Niezwykle istotne jest rozpoznanie gwałtownie rosnącej roli sztucznej inteligencji w sferze online w naszym życiu. Organy regulacyjne muszą wkroczyć i chronić Europejczyków przed szkodami, jakie obecnie napotykają w wyniku natrętnych, dyskryminujących lub szkodliwych technologii.

Sztuczna inteligencja może pomóc w tworzeniu lepszego świata na wiele sposobów, od walki ze zmianami klimatu po poprawę opieki zdrowotnej i ożywienie gospodarek. Może być również używana przez rządy i korporacje w sposób, który pozbawia nas prawa do prywatności, wolności wypowiedzi oraz równego traktowania i szacunku.

Czeska prezydencja powinna położyć szczególny nacisk na potrzebę uregulowania sztucznej inteligencji z poszanowaniem praw człowieka i wezwać Radę do uznania tej potrzeby podczas rozmów trójstronnych nad ustawą w tej sprawie.

Oto nasze kluczowe rekomendacje:

• czeska prezydencja powinna wykorzystać swoje wpływy z Komisją i innymi rządami, aby na poziomie unijnym zapewnić zakaz stosowania technologii, które szkodzą podstawom naszych demokracji. Praktyki, takie jak zdalna identyfikacja biometryczna, technologia, która naraża osoby wyrażające sprzeciw na ryzyko, nie mogą być dozwolone w Europie.
• liczba poszkodowanych osób, które nie zgłaszają naruszeń jest zatrważająca. Czeska prezydencja powinna wykorzystać swoje wpływy do prześwietlenia przepisów umożliwiających składanie skarg. Bez jasnych regulacji w tej kwestii nie można skutecznie i oddolnie egzekwować nielegalnego wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka.

Rozporządzenie CSAM

Proponowane rozporządzenie ustanawiające przepisy dotyczące zapobiegania i zwalczania materiałów internetowych przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci (CSAM) zawiera środki, które zmusiłyby dostawców do opracowywania i wykorzystywania technologii służących do inwigilacji prywatnej komunikacji online wszystkich osób. Jeśli propozycja zostanie przyjęta w obecnej formie, od dnia jej wejścia w życie nikt nie będzie mógł komunikować się na czacie wiedząc, że tylko on i druga strona będą mogli przeczytać to, co zostało przesłane. Jest to niedopuszczalne. Nie pozwalamy rządom podsłuchiwać każdego prywatnego mieszkania, aby mieć większą szansę na schwytanie sprawców przestępstw. Nasze aplikacje do rozmów online powinny cieszyć się takim samym poziomem prywatności.

Nasza rekomendacja:

• oczekujemy, że czeska prezydencja będzie przeciwdziałać szkodliwej narracji o „bezpieczeństwie”, którą od czasu do czasu przyjmuje Komisja. Szyfrowana komunikacja musi pozostać pod ochroną.