Organizacja Rights International Spain opublikowała raport analizujący hiszpańskie orzecznictwo dotyczące zbrodni gloryfikacji terroryzmu (art. 578 hiszpańskiego Kodeksu karnego). W raporcie analizie poddano wyroki sądów, które zapadły od momentu wejścia w życie w 2015 r. reformy przepisów Kodeksu karnego dotyczących przestępstw o charakterze terrorystycznym. Istnieją dwa powody, dla których autorzy zdecydowali się skupić właśnie na tym okresie. Po pierwsze dlatego, że w latach 2016-2018 gwałtownie wzrosła liczba postępowań związanych z przestępstwami nawoływania do terroryzmu, a po drugie dlatego, że w 2015 r. w Hiszpanii weszły w życie poprawki rozszerzające zakres art. 578.

Minęło pięć lat, od kiedy 1 lipca 2015 r. reforma Kodeksu karnego weszła w życie, tak więc ocena jej skutków przychodzi w odpowiednim momencie. Minęły również ponad trzy lata od wydania przez UE dyrektywy 2017/541 w sprawie zwalczania terroryzmu. Dyrektywa ta zawiera przepis dotyczący gloryfikacji terroryzmu i nakłada na Komisję Europejską obowiązek dokonania oceny dyrektywy w 2021 r. W związku z tym analiza zawarta w raporcie będzie również istotna dla sprawozdania ewaluacyjnego Komisji Europejskiej.

Wyniki raportu wskazują na poważne problemy, ale sugerują możliwe rozwiązania

Od 2015 r. w Hiszpanii odnotowano gwałtowny wzrost liczby postępowań karnych prowadzonych w związku z „gloryfikacją lub usprawiedliwieniem” terroryzmu na podstawie art. 578 hiszpańskiego kodeksu karnego.

Nowe przepisy z 2015 r., rozszerzone o „gloryfikowanie lub usprawiedliwianie” terroryzmu w Internecie, miały wpływ na wielu użytkowników Twittera i Facebooka, raperów, poetów, dziennikarzy i prawników. Raport RIS analizuje ten trend i związane z nim orzecznictwo sądów hiszpańskich z perspektywy praw człowieka. Autorzy raportu stwierdzili, że kilka orzeczeń hiszpańskich sądów jest niezgodnych z międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka regulującym prawo do wolności wypowiedzi. Co ważne, istnieją także orzeczenia sądowe, które są zgodne ze standardami praw człowieka i które sugerują możliwy kierunek reformy.

Artykuł 578 hiszpańskiego Kodeksu karnego, który został zmieniony w 2015 r., nie jest zgodny z międzynarodowymi standardami prawnymi. Nie wspomina o zamiarze sprawcy, ani o ryzyku zaistnienia niebezpieczeństwa. Analizowane w raporcie wyroki znacznie różnią się interpretacją elementów przestępstwa nawoływania do terroryzmu. Nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę niejasny język i charakter art. 578. Jednak niektóre decyzje sądów są bliższe międzynarodowym standardom prawnym (zamiar sprawcy, wyraźne niebezpieczeństwo) niż inne.

Niejasności i odstępstwa

Autorzy raportu podkreślili, że przestępstwa terrorystyczne są tak różne i niejednoznaczne, że w sądzie te same fakty mogą sugerować członkostwo lub współpracę z organizacją terrorystyczną, udział w rekrutacji, indoktrynację, autoindoktrynację albo usprawiedliwianie lub nawoływanie do terroryzmu. Te liczne zastrzeżenia prawne i zarzuty często pojawiają się w kontekście międzynarodowych przypadków terroryzmu.

Te same fakty mogą być przedmiotem wielu zarzutów, co zagraża zasadzie legalizmu karnego i prawa do rzetelnego procesu.

W połowie 2017 r. w orzeczeniach sądów wprowadzono dwa dodatkowe elementy niezbędne do ustalenia, czy doszło do przestępstwa gloryfikacji terroryzmu, a mianowicie: konieczność dokonania obiektywnej oceny zaistnienia sytuacji zagrożenia oraz zamiaru sprawcy.

Jednak w 2018 r. pojęcia te były interpretowane zawężająco. Na przykład tam, gdzie na początku wymagano zaistnienia obiektywnego ryzyka, zaczęto skupiać się jedynie na „odpowiedniości” za stworzenie sytuacji ryzyka. Taka interpretacja ryzyka znacznie odbiega od standardu wymaganego przez dyrektywę.

Motywacja określona na podstawie klarowności przekazu i ograniczenie ochrony

Inna część orzecznictwa, stanowiąca wyraźny krok wstecz, podkreśla, że intencje sprawcy określa sama treść komunikatu, co oznacza, że jeśli przekaz jest jasny, istnieje także zamiar. To sprawia, że motywacja i jakiekolwiek późniejsze wyjaśnienia stają się nieistotne.

Z drugiej strony, Izba Odwoławcza Sądu Krajowego, we wszystkich orzeczeniach rozpatrywanych na potrzeby niniejszego badania, wdrożyła najszerszą interpretację przestępstwa gloryfikacji terroryzmu, a także najbardziej restrykcyjną i najwęższą wykładnię prawa do wolności wypowiedzi i opinii. Izba powołuje się na nieaktualne kryteria orzecznicze, w szczególności w odniesieniu do elementów nawoływania do terroryzmu i ryzyka zaistnienia niebezpieczeństwa.

Podsumowując, orzecznictwo jest wyjątkowo niekonsekwentne. Sprzeczne i nieprzewidywalne decyzje są powodem dużej niepewności prawnej i naruszają zasadę legalności. Hiszpańskie sądy, w przeciwieństwie do ETPC, który kieruje się rzeczywistym i bezpośrednim ryzykiem, opowiadają się za zastosowaniem „abstrakcyjnej” koncepcji ryzyka, która niepokojąco przesuwa barierę ochrony karnej, co może poważnie wpłynąć na prawo do wolności wypowiedzi.