Sytuacja na rosyjskim rynku medialnym ułatwiła Putinowi wykorzystanie ważnej broni w jego wojnie z Ukrainą: propagandy. Praktycznie wszystkie rosyjskie media są własnością państwa lub sprzymierzonych z Kremlem oligarchów. Niezależni dziennikarze są uciszani. I mimo że narody UE zjednoczyły się przeciwko rosyjskiemu rządowi, to jednak kilka z nich nadal próbuje naśladować Putina i przejmować medialną kontrolę.
Według nowego raportu Civil Liberties Union for Europe, przy którym współpracowało 15 organizacji społeczeństwa obywatelskiego (CSO) z całej UE, w ciągu ostatniego roku odnotowywano stałe pogarszanie się wolności i pluralizmu mediów europejskich. W niektórych przypadkach rządowe ataki na wolność mediów są jedynie częścią szerszej strategii burzenia praworządności i osłabiania demokracji.
UE musi wprowadzić zabezpieczenia chroniące media w Europie, a tym samym tworzące wolne i zróżnicowane środowisko medialne. Akt o wolności mediów (MFA, z ang. Media Freedom Act) przygotowywany aktualnie przez Komisją, może być szansą na zmiany.
W kilku krajach UE obawy budzi znacząca monopolizacja własności stacji medialnych oraz presja ze strony polityków na niezależne i publiczne media. Sytuacja ta jest szczególnie martwiąca na Węgrzech, gdzie przychylni rządowi biznesmeni wykupili najważniejsze serwisy informacyjne, media publiczne pozostają pod kontrolą rządu, a członkowie Rady Mediów Narodowych są lojalni wobec partii rządzącej.
Kolejną kwestią budzącą niepokój są tendencje do nietransparentnego finansowania mediów z środków publicznych i wywieranie nadmiernej kontroli nad mediami poprzez przydzielane im dotacje. W Bułgarii, na Węgrzech, w Polsce i Słowenii rządy wspierają finansowo jedynie te media, które popierają ich ideologię. Presja ekonomiczna, spowodowana zaniżonymi dotacjami państwowymi i niskimi dochodami z reklam, zaostrzona przez pandemie COVID-19, odbiła się także na mediach, zwłaszcza tych mniejszych i mniej Presja gospodarcza, wywołana niższymi dotacjami państwowymi i dochodami z reklam, zaostrzona przez pandemię COVID-19, dotknęła także media, zwłaszcza te mniejsze i mniej komercyjne formy dziennikarstwa.
Dziennikarze muszą działać w coraz mniej bezpiecznym i przychylnym im otoczeniu - nawet w krajach o silnych tradycjach demokratycznych padają ofiarą ataków werbalnych i fizycznych, nękania prawnego i kampanii oszczerstw. Skorumpowani politycy i wpływowi biznesmeni uciekają się do strategicznych procesów sądowych przeciwko udziałowi publicznemu (SLAPP), aby zastraszyć i uciszyć dziennikarzy.
W kilku krajach obowiązują nieproporcjonalnie restrykcyjne przepisy kryminalizujące mowę, które znacznie utrudniają dziennikarzom wykonywanie ich pracy. W Irlandii regulacje dotyczące zniesławienia powodują efekt mrożący wśród dziennikarzy badającymi przypadki korupcji. Z kolei we Francji w lutym 2021 roku uchwalona została nowa ustawa wspierająca poszanowanie zasad Republiki, która uniemożliwia dziennikarzom i innym osobom próby demaskowania policyjnej przemocy.
Ochrona wolności i pluralizmu mediów ma dla nas wszystkich kluczowe znaczenie. Bez niezależnego dziennikarstwa wysokiej jakości nie będzie miał kto nadzorować poczynań rządów, więc osłabnie poczucie odpowiedzialności politycznych przedstawicieli. Jeśli dziennikarze rezygnują z prowadzenia dochodzeń, ujawniania wykroczeń oraz upubliczniania kwestii będących przedmiotem publicznego interesu, obywatele nie mają możliwości świadomego decydowania w sprawach społecznych, w tym również kiedy udają się do urny wyborczej.
Na szczęście Komisja Europejska posiada w zanadrzu wiele narzędzi do ochrony wolności mediów w UE. MFA może być dobrą okazją do uporania się z wymienionymi wcześniej zagrożeniami.
Przede wszystkim, aby zapewnić transparentność łańcucha własności stacji medialnych, Akt o wolności mediów (MFA) powinien ustanowić utworzenie przejrzystej europejskiej bazy danych zawierającej informacje o całym łańcuchu własności mediów, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Aby zapewnić sprawiedliwą i przejrzystą dystrybucję środków, dotacje publiczne powinny podlegać rzetelnej kontroli. Ponadto nowa ustawa powinna wprowadzić regulacje procesu powoływania członków krajowych organów nadzorczych mediów, tak aby był to proces transparentny i demokratyczny
Po drugie, MFA powinien nałożyć na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia zabezpieczeń chroniących dziennikarzy i pracowników medialnych. Komisja powinna stworzyć projekt unijnej dyrektywy anty-SLAPP, która pomogłaby dziennikarzom chronić się przed bezpodstawnymi pozwami oraz karałaby powództwo w przypadku SLAPP.
Po trzecie, Komisja powinna wypracować złoty środek między ochroną danych a prawem do wolności wypowiedzi, aby powstrzymać wykorzystywanie przepisów RODO przeciwko dziennikarzom, którzy ujawniają nielegalne praktyki rządu. Komisja powinna również wpłynąć na państwa członkowskie, aby dostosowały przepisy kryminalizujące mowę do standardów praw człowieka.
I wreszcie, aby upewnić się, że MFA nie stanie się kolejnym bezzębnym tygrysem, zalecamy utworzenie nadrzędnego europejskiego organu - Rady Wolności Mediów, która miałaby nadzorować egzekwowanie przepisów przez kraje członkowskie.
Wolność i pluralizm mediów w UE pogarsza się. W przypadku większości krajów europejskich krajobraz medialny nadal pozostaje daleko poza kontrolą władzy, jak to ma miejsce w Rosji. Jednak w niektórych państwach niebezpiecznie zbliżamy się do rosyjskiego modelu. Nie wolno nam siedzieć bezczynnie i patrzeć, jak atakowane są wolność i pluralizm mediów. W przeciwnym razie, pewnego dnia obudzimy się i uświadomimy sobie, że nie mamy już żadnego dostępu do niezależnego, wartościowego dziennikarstwa.
Ten op-ed był oryginalnie opublikowany na EUObserver
Zapoznaj się tutaj ze strategicznymi zaleceniami Liberties w temacie Aktu o wolności mediów.
Więcej artykułów na ten temat:
Jak UE może wykorzystać szansę nie do odrzucenia, aby chronić wolne media
Wolność mediów w Europie stoi w obliczu wielu zagrożeń: Raport 2022
