Raport Liberties nt. praworządności 2023 to już czwarta edycja naszego corocznego raportu, który uprzedza coroczną kontrolę praworządności Komisji Europejskiej, która ma zostać opublikowana później w tym roku. Nasze sprawozdanie towarzyszące stanowi najbardziej wyczerpującą analizę sytuacji w 18 krajach europejskich, sporządzoną przez 45 organizacji członkowskich i partnerskich.
Przestrzeń obywatelska to kluczowy obszar naszego raportu. Podmioty społeczeństwa obywatelskiego, takie jak organizacje pozarządowe, organizacje strażnicze, inicjatywy obywatelskie czy obrońcy praw człowieka odgrywają nieocenioną rolę, broniąc i wzmacniając praworządność. Kiedy obywatele mogą się swobodnie organizować się i współpracować poprzez stowarzyszenia, jest większa szansa, że nasi polityczni reprezentanci wezmą pod uwagę nasze obawy. Jednak z naszego raportu wynika, że rządy UE nie doceniają wystarczająco znaczenia społeczeństwa obywatelskiego (CSO), a w niektórych przypadkach pozwalają sobie nawet na ataki, aby uciszyć głosy krytykę i zabraniają ludziom zrzeszanie się w celu domagania się zmian.
Wolność zrzeszania się ograniczana
Kilka naszych organizacji członkowskich i partnerskich informuje, że wolność zrzeszania się jest ograniczana w ich kraju.
Nowe przepisy dotyczące społeczeństwa obywatelskiego wywołują klimat niepewności i strachu. W Holandii na przykład obawy wzbudza nowa ustawa, na mocy której organizacje pozarządowe mogłyby być rozwiązywane ze względu na porządek publiczny. Do podobnych sytuacji dochodzi już teraz we Francji, gdzie rozwiązano organizacje pozarządowe walczące z antyislamską nienawiścią powołując się o ustawę o wartościach republikańskich.
Kolejnymi przykładami mogą być Niemcy i Irlandia, gdzie nie podjęto żadnych kroków w celu rozwiązania długotrwałych problemów utrudniających pracę organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje te nie mają pewności co do interpretacji niedostatecznych i przestarzałych przepisów prawa, przez co zmuszone są ograniczać swoje wysiłki na rzecz ochrony praw człowieka.
Ignorowanie roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego i uciszanie aktywistów
Europejskie rządy wydają się aktywnie uchylać od odpowiedzialności za wspieranie zaangażowania obywatelskiego. Nic dziwnego, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego (CSO - z ang. civil society organization) czują się wykluczone z uczestnictwa w kształtowaniu polityki. Nasze organizacje partnerskie w Chorwacji, Włoszech i Słowacji donoszą, że ich rządy nie uznają wkładu społeczeństwa obywatelskiego za istotny. Słowenia jako jeden z niewielu krajów może pochwalić się pozytywną zmianą - nowe centrolewicowe rządy intensyfikują dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Poprawę można zauważyć również w Republice Czeskiej, gdzie rząd przyjął strategię, która ma na celu lepsze uwzględnienie opinii CSO w kształtowaniu polityki.
Tendencja do ograniczania prawa do protestu, wywodząca się pierwotnie z obaw zdrowotnych związanych z pandemią COVID-19, nadal się utrzymuje, mimo że duże zgromadzenia publiczne nie stanowią już zagrożenia. W Niemczech, Holandii i Szwecji ze szczególnie ostrą krytyką i nieproporcjonalnymi ograniczeniami spotykają się demonstranci klimatyczni. W Belgii burmistrzowie otrzymali uprawnienia do nakładania prewencyjnego zakazu protestów na osoby uznane za „awanturników”. Włoskim społeczeństwem obywatelskim wstrząsnęła decyzja nowego prawicowego rządu, który ogłosił "ustawę przeciwko nieoficjalnym imprezom tanecznym typu rave" – obawiają się oni, że nowe przepisy mogą zostać wykorzystane do ograniczenia prawa do protestu.
Obrońcy praw często stają się celem tak zwanych SLAPP, strategicznych pozwów wytaczanych jedynie w celu uciszenia aktywistów. W Chorwacji na przykład pozwy SLAPP stają się powszechną taktyką zastraszania działaczy na rzecz ochrony środowiska.
Wrogie nastawienie rządu zagraża aktywistom
Belgijskie władze być może jako jedyne zdecydowały się mówić wprost, jednak ich podejście do aktywistów jako „awanturników” wydaje się podzielać też kilka innych rządów UE. We Włoszech, Słowenii i Szwecji politycy rozpoczęli kampanie oszczerstw przeciwko organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, aby podważyć ich wiarygodność. Nasze organizacje członkowskie donoszą, jak niektóre rządy aktywnie utrudniają pracę społeczeństwa obywatelskiego poprzez nękanie, kryminalizację oraz ściganie działaczy na rzecz praw człowieka za ich pracę, zwłaszcza aktywistów klimatycznych oraz CSO, które pomagają imigrantom.
Dyskredytowanie społeczeństwa obywatelskiego przez podmioty polityczne podsyca ich negatywny odbiór społeczny, tworząc niebezpieczne środowisko pracy dla obrońców praw zarówno w internecie, jak i poza nim. Wiele krajów donosi, że ataki, w tym przemoc fizyczna, wymierzone w aktywistów, dziennikarzy i obrońców praw stanowią nadal istotne zagrożenie, przy czym najczęstszym celem ataków są aktywiści na rzecz społeczności LGBTQI+. Pozytywnym sygnałem może być reakcja Belgii na wzrost mowy nienawiści i przestępstw motywowanych uprzedzeniami – przedstawiono tam nowy plan ochrony społeczności LGBTQI+, jak również plan walki z rasizmem. Niestety, przemoc cyfrowa i nękanie online, o którym informują nasze organizacje członkowskie i partnerzy w Belgii, Estonii, Niemczech, Irlandii, Rumunii i Słowenii, nie są traktowane z takim samym priorytetem. Niestety w Belgii, Estonii, Niemczech, Irlandii, Rumunii i Słowenii, jak donoszą nasze organizacje członkowskie i partnerskie, problem przemocy cyfrowej i nękania w internecie nie spotyka się z równym zaangażowaniem ze strony rządów.
Prawa człowieka nadal atakowane. Nawoływania społeczeństwa obywatelskiego pozostają bez odpowiedzi.
Wiele z tych kwestii zostało poruszonych już w zeszłorocznym raporcie. Jednak większość krajów, zamiast odpowiedzieć na obawy zgłaszane przez społeczeństwo obywatelskie lub zastosować się do zaleceń KE, nie podjęła odpowiednich działań w celu poprawy sytuacji, a w niektórych przypadkach, wręcz uparcie trzymają się swoich tendencji spadkowych.
Kiedy politycy nie słuchają obaw zwykłych ludzi, osłabia to naszą zdolność do kształtowania społeczeństwa zdolnego zaspokoić nasze potrzeby. Według partnerów Liberties, poczyniono niewielki lub żaden postęp, aby rozwiązać problemy zgłaszane przez CSO w zakresie ochrony praw człowieka, które ucierpiały w czasie pandemii, szczególnie dotyczy to grup najbardziej narażonych i pogłębia istniejące nierówności. Dyskryminacja, profilowanie rasowe i brutalność policji nadal pozostają poza kontrolą, podczas gdy migranci i osoby ubiegające się o azyl są nielegalnie i często brutalnie zatrzymywani na granicach europejskich.
Mając na uwadze wiele stojących przed nami wyzwań, od rosyjskiej inwazji na Ukrainę po zmiany klimatyczne, niezwykle ważne jest, aby rządy zwracały uwagę na potrzeby i obawy swoich obywateli, aby zapewnić poszanowanie praw człowieka. Zamiast traktować organizacje społeczeństwa obywatelskiego jako wroga, rządy powinny wspierać ich pracę i uznawać rolę społeczeństwa obywatelskiego w utrzymaniu demokracji. UE powinna być przykładem do naśladowania, jednak niewłaściwa kontrola nad CSO w następstwie skandalu Qatargate jest niepokojącym krokiem w złym kierunku. Społeczeństwo obywatelskie stanowi most między narodem a państwem, umożliwiając obywatelom wyrażenie swoich opinii i wpływanie na decyzje polityków. Jednak to od rządów zależy, czy będą słuchać.
Źródła
Przeczytaj również:
Rządy nadal osłabiają demokrację: raport 45 organizacji nt. praworządności w UE
Raport nt. praworządności 2023: mechanizmy zapobiegania korupcji są za słabe
Raporty krajowe 2023
Nasz Raport podsumowuje informacje zebrane w 18 krajach członkowskich UE przez 45 organizacji ochrony praw człowieka, a mianowicie:
- Liga Praw Człowieka (Belgia),
- Bułgarski Komitet Helsiński (Bułgaria)
- Centrum Badań nad Pokojem (Chorwacja)
- Liga Praw Człowieka, Glopolis (Republika Czeska)
- Estońskie Centrum Praw Człowieka (Estonia)
- Vox Public (Francja)
- Society for Civil Rights GFF, FragDenStaat, LobbyControl (Niemcy)
- HCLU Węgierski Związek Swobód Obywatelskich (Węgry)
- Irlandzka Rada Swobód Obywatelskich, Irlandzki Kongres Związków Zawodowych (ICTU), Szkoła prawa w Dublinie (Trinity College), Irlandzka Rada ds. Imigrantów (ICI), Inclusion Ireland, Intersex Ireland, Community Law and Mediation, Justice for Shane, Mercy Law Resource Centre (MLRC), Irlandzka Fundacja na rzecz Reformy Więziennictwa (IPRT), Krajowy Związek Dziennikarzy, Age Action Ireland, Irlandzka Sieć Przeciwko Rasizmowi (INAR), Outhouse, Irlandzki Ruch Wędrowców (ITM), Pavee Point, Free Legal Advice Centres (FLAC), Mental Health Reform (Irlandia)
- Associazione Antigone, Włoska Koalicja na rzecz Praw Obywatelskich i Swobód (CILD), A Buon Diritto Onlus, ASGI Stowarzyszenie Studiów Prawnych nad Imigracją, Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBCT) (Włochy)
- Instytut Monitorowania Praw Człowieka (Litwa),
- Holenderski Komitet Helsiński, Free Press Unlimited, Transparency International Nederlands (Holandia)
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka (Polska)
- Stowarzyszenie na rzecz obrony Praw Człowieka w Rumunii – Komitet Helsiński, Apador-CH (Rumunia),
- Via Iuris (Słowacja)
- Peace Institute - Institute for Contemporary Social and Political Studies (Słowenia)
- Rights International Spain RIS (Hiszpania)
- Obrońcy Praw Obywatelskich, Międzynarodowa Komisja Prawników (Szwecja)
Raporty z poprzednich lat:
Raport ten powstał dzięki środkom unijnym.
