Czym jest rasizm?
W ramach definicji rasizmu można wyodrębnić dwa główne podejścia: biologiczne i formalne. Podejście biologiczne zakłada (błędnie), że ludzkość można podzielić na różne „rasy”. Te „rasy” miałyby typowe dla siebie cechy fizyczne, intelektualne i charakterologiczne. Ponieważ niektóre rasy miałyby być lepsze od innych, należy unikać „mieszania się” z gorszymi rasami. Definicja formalna charakteryzuje się segregacją i wykluczeniem między własną, dobrze znaną społecznością a wszystkim, co obce. Może to dotyczyć koloru skóry, ale także różnic kulturowych.
Konwencja Narodów Zjednoczonych o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej definiuje rasizm jako „rozróżnianie, wykluczanie, restrykcje lub preferencje na podstawie rasy, koloru, urodzenia albo narodowego lub etnicznego pochodzenia, które mają na celu lub powodują niweczenie, umniejszanie uznania, cieszenia się z lub wykonywania, na równych zasadach, praw ludzkich i podstawowych wolności w polityce, ekonomii, w sferze socjalnej, kulturalnej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego”.
Rasizm i dyskryminacja ze względu na pochodzenie etniczne uniemożliwiają wszystkim równe uczestnictwo w społeczeństwie. Osobom, które nie należą do dominującej grupy w społeczeństwie, często odmawia się dostępu do tych samych możliwości. Rasizm może prowadzić do przemocy psychicznej i fizycznej. W skrajnych przypadkach może nawet służyć jako usprawiedliwienie ludobójstwa.
Dlaczego i jak sztucznie stworzono rasizm?
Przypadki rasizmu można znaleźć już w starożytności. Społeczeństwo greckie w tamtych czasach rozróżniało Hellenów w greckiej strefie wpływów od barbarzyńców, czyli wszystkich pozostałych. Arystoteles na przykład twierdził, że barbarzyńcy urodzili się sługami, czyli niewolnikami. Wzrost chrześcijaństwa w krajach europejskich w średniowieczu dał początek nurtom antymuzułmańskim i antysemickim.
Pomysł, że ludzi można podzielić na różne „rasy”, który ukształtował nasze dzisiejsze rozumienie rasizmu, sięga czasów kolonializmu. Ludzie, głównie z krajów zachodnich, w poszukiwaniu nowych surowców ujarzmiali inne bogate w surowce terytoria na całym świecie, pozbawiali miejscową ludność praw, zniewalali i mordowali.
Aby usprawiedliwić te czyny, twierdzono, że ludność tubylcza jest szczególnie słabo rozwinięta i że trzeba ją uczyć postępu i cywilizacji (przynajmniej w rozumieniu zachodnim) - w razie potrzeby siłą. Aby ludzie w domu również mogli czuć się lepsi od „tych dzikusów”, wiele krajów otwierało ludzkie ogrody zoologiczne. W stolicy Belgii, Brukseli, w ramach Wystawy Światowej w 1958 roku odtworzono kongijską wioskę wraz z jej mieszkańcami.
Często rasizm jest również wykorzystywany do kreowania kozła ofiarnego w czasach kryzysu. Wraz z pandemią Covid-19 na całym świecie nasilił się rasizm wobec Azjatów. Ponieważ wybuch epidemii wirusa miał miejsce w Chinach, wszystkie osoby o azjatyckim wyglądzie były niesłusznie obwiniane o pandemię. W rezultacie nasiliły się wobec tych osób ataki rasistowskie, a wiele z nich oskarżano o zarażenie i przenoszenie wirusa.
Jakie są przejawy rasizmu w życiu codziennym?
Rasizm może przejawiać się w życiu codziennym na wiele sposobów, chociażby w postaci komplementu wynikającego z rzekomo dobrych intencji. Na przykład, gdy osobie kolorowej (PoC, samookreślenie osób rasy innej niż biała, które doświadczają rasizmu) gratuluje się mówienia bardzo dobrze po niemiecku, chociaż nie wiemy, czy ta osoba nie urodziła się w Niemczech. Albo w środowisku pracy, kiedy kolega o innym kolorze skóry niż biały musi się pojawiać na zdjęciach, gdy firma chce zaprezentować się jako szczególnie różnorodna. Takie działania nazywane są mikroagresjami, bo choć są rasistowskie, to pozostają poniżej progu jawnych wypowiedzi rasistowskich czy przemocy.
Wiele osób doświadcza również rasizmu podczas szukania pracy lub mieszkania. Wykazano na przykład, że osobom, których nazwiska nie brzmią niemiecko, znacznie trudniej jest znaleźć mieszkanie.
Czym jest rasizm systemowy?
Istnieją dwie formy rasizmu systemowego: rasizm instytucjonalny i strukturalny.
Rasizm instytucjonalny odnosi się do form dyskryminacji, wykluczenia i pejoratywnego traktowania, które pojawiają się w instytucjach społecznych, takich jak policja, władze czy szkoły. Nie chodzi jednak o to, czy nauczyciel wypowiada rasistowskie stwierdzenia, ale o interpretację zasad, przepisów, norm, rutyny i zakorzenionych praktyk.
Rasizmu strukturalnego nie można przypisać jednej instytucji. Odnosi się raczej do warunków, które są głęboko zakorzenione w strukturach, dyskursach lub obrazach społeczeństwa. Oznacza to również, że pewne grupy ludności nie są odpowiednio reprezentowane na ważnych stanowiskach w polityce, administracji czy gospodarce. Na przykład w obecnym niemieckim Bundestagu 11,3% posłów ma pochodzenie migracyjne, podczas gdy w populacji niemieckiej liczba takich osób wynosi 26%. Dlatego są one niedostatecznie reprezentowane.
Taki brak reprezentacji osób niebiałych na ważnych stanowiskach występuje w wielu obszarach i może mieć duży wpływ na nasze życie. Na przykład oprogramowanie do rozpoznawania twarzy, które jest używane w Niemczech między innymi do poszukiwania przestępców, ma większe problemy z rozróżnianiem i rozpoznawaniem osób czarnoskórych lub Azjatów niż osób białych. W przypadku osób kolorowych wskaźnik błędu był nawet sto razy wyższy niż w przypadku osób białych. Może to prowadzić do niesłusznego oskarżenia niewinnych osób o popełnienie przestępstwa. Błędy te nie wynikają z rasistowskiego charakteru oprogramowania. Do szkolenia oprogramowania użyto przede wszystkim zdjęć białych ludzi, dlatego miało mniej trudności z ich rozpoznaniem.
Czym jest rasizm indywidualny?
Rasizm indywidualny odnosi się do poziomu osobistego. Nie chodzi tutaj o to, że grupa ludności jest systematycznie dyskryminowana. Termin ten oznacza raczej, że osoba lub grupa atakuje inną osobę lub grupę z powodu pochodzenia lub religii. Różni się to od systemowej dyskryminacji osadzonej w instytucjach i strukturach społecznych.
Rasizm w Niemczech: Jak obecnie wygląda sytuacja?
Również w Niemczech rasizm jest nadal dużym problemem. W badaniu przeprowadzonym przez Federalne Ministerstwo ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży ponad jedna piąta ankietowanych przyznała, że sama doświadczyła rasizmu. W sumie dwie trzecie populacji miało już bezpośredni kontakt z rasizmem, ponieważ sami padli jego ofiarą, lub pośredni, na przykład będąc świadkami rasistowskiego czynu.
W latach 2017-2020 ponad 5300 osób skontaktowało się z doradcami Federalnej Agencji Antydyskryminacyjnej z powodu dyskryminacji wynikającej z rasizmu lub pochodzenia etnicznego. Poszkodowani twierdzą na przykład, że byli sprawdzeni przez policję ze względu na swój kolor skóry lub wygląd („profilowanie rasowe”).
W Niemczech rasizm wyraża się nie tylko poprzez obelgi i dyskryminację. Wielokrotnie ludzie doznają obrażeń lub są zabijani przez rasistów. 19 lutego 2020 r. rasista zabił dziesięć osób i zranił sześć innych w ataku w Hanau. W filmach, które udostępnił w Internecie, zamieszczał obraźliwe komentarze na temat muzułmanów i wygłaszał antysemickie wypowiedzi. Dużym zainteresowaniem mediów cieszyły się także działania tak zwanego „podziemia narodowosocjalistycznego” (NSU). Grupa terrorystyczna zamordowała dziesięć osób w ciągu 13 lat, motywując to rasizmem. Osiem ofiar było pochodzenia tureckiego, jedna pochodzenia greckiego. Fakt, że seria morderstw przez długi czas była nazywana „morderstwami Dönera”, pokazuje wyraźnie, że rasizm w Niemczech nie należy do przeszłości.
Co można zrobić z problemem rasizmu? Jak z nim walczyć?
Najważniejszym krokiem w walce z rasizmem jest rozpoznanie i poważne potraktowanie problemu w jego strukturalnych, codziennych i brutalnych formach. Częścią tego etapu jest przyznanie się przed samym sobą, że wszyscy mamy jakieś uprzedzenia w związku z pochodzeniem etnicznym danej osoby. Ważniejsze jednak od tego, że mamy te uprzedzenia, jest to, jak dyktują one nasze działania. Zwalczanie rasizmu obejmuje również przyznanie, że nie tylko akty przemocy czy jawne zniewagi stanowią zachowania rasistowskie. Osoby białe często nie zdają sobie sprawy z tego, że wypowiedź zostanie odebrana przez drugą osobę jako rasistowska. Dlatego, jeśli to się nam przydarzy, nie powinniśmy reagować defensywnie lub lekceważąco, ale zastanowić się nad własnym zachowaniem i wyciągnąć z tego wnioski.
Co można zrobić przeciwko rasizmowi w szkole?
W szkole dzieci uczą się nie tylko matematyki i chemii, ale także uczciwości i tolerancji. Dlatego antydyskryminacja powinna stanowić cel edukacyjny w każdej szkole.
Sieć „Schule ohne Rassismus – Schule mit Courage” (Szkoła bez rasizmu – Szkoła z odwagą) jest dobrym przykładem tego, jak może to wyglądać w praktyce. To stowarzyszenie niemieckich szkół świadomie działa przeciwko rasizmowi i dyskryminacji. Uczniowie uczą się o różnych rodzajach dyskryminacji i są ich świadomi.
Ta profilaktyka w szkole może również pomóc w przełamaniu światopoglądów, które dzieci przyjmują w domu lub w swoim otoczeniu. Stanowią przeciwwagę dla rasistowskich uprzedzeń wpajanych dziecku przez rodziców.
Co można zrobić przeciwko rasizmowi w miejscu pracy?
Również w pracy wiele osób pada ofiarą rasizmu, czy to ze strony kolegów, czy też przełożonych. W tym kontekście ważne jest, aby pokazać ofierze, że nie jest sama. Można sprzeciwić się wypowiedziom rasistowskim lub zaoferować wsparcie, jeśli wykroczenie ma zostać zgłoszone szefowi. W firmie należy stworzyć struktury umożliwiające otwartą komunikację bez obaw, że zgłaszanie rasistowskich zachowań przyniesie niekorzystne skutki.
Jednocześnie musi istnieć świadomość dyskryminacji i rasizmu. Można to osiągnąć na przykład dzięki specjalnym szkoleniom. Powinny istnieć strategie zapewniające wszystkim równe szanse, na przykład w kontekście nadchodzących awansów.
Czy istnieje również rasizm wobec osób białych? Co musimy o tym wiedzieć?
Pytanie o to, czy może istnieć również rasizm wobec białych, nie jest bezsporne. Oczywiście może się zdarzyć, że biali ludzie są obrażani lub traktowani inaczej ze względu na kolor skóry lub pochodzenie. Ale jest to dyskryminacja, a nie rasizm. Rasizm wynika z braku równowagi sił między dwiema różnymi grupami społecznymi, nawet jeśli do takich zachowań dochodzi z rąk jednej osoby przeciwko drugiej.
Systematyczny lub instytucjonalny rasizm wobec osób białych nie istnieje. Nie muszą one wysyłać więcej podań o pracę, bo ich zdjęcie wygląda inaczej lub ich nazwisko nie brzmi niemiecko. Nawet w kontekście medycznym lub w innych obszarach badań osoby o białym kolorze skóry są często postrzegane jako „norma”, na przykład w podręcznikach zamieszcza się zdjęcia raka skóry na białej skórze. Jednak na ciemniejszej skórze objawy mogą wyglądać zupełnie inaczej, co może prowadzić do późniejszego rozpoznania choroby.
Nie oznacza to jednak, że osoby białe nie mogą doświadczać dyskryminacji strukturalnej. Powodem tego może być na przykład poziom wykształcenia lub to, czy dana osoba żyje w ubóstwie. Niemniej jednak osoba kolorowa żyjąca w dokładnie takich samych warunkach nadal będzie miała dodatkową rasową wadę związaną z jej pochodzeniem lub kolorem skóry.
Inne polecane materiały:
Co oznacza marginalizowanie: definicja, przykłady, charakterystyka zjawiska
Czym jest populizm: definicja, cechy, przykłady
Czy algorytmy podejmujące decyzje faktycznie zawsze mają rację, są sprawiedliwe i godne zaufania?
