Impuls do reformy - wyrok ETPCz w sprawie D.D. p. Litwie

Silnym impulsem do ostatnich zmian legislacyjnych stał się wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie D.D. p. Litwie (2012), w której skarżąca był reprezentowana przez Instytut Monitorowania Praw Człowieka. Trybunał skrytykował Litwę za to, że w związku z określaniem jej zdolności do czynności prawnych, pani D.D., nie zaproponowano możliwości uczestniczenia w procesie, nie poinformowano o rozpatrzeniu sprawy dotyczącej jej mimowolnej instytucjonalizacji (naruszenie art. 5 i 6 EKPCz).

Nowe prawne gwarancje pomocne w ochronie praw niepełnosprawnych:

• Na podstawie starych przepisów, ograniczoną zdolność do czynności prawnych można było ustanowić w przypadkach, gdy osoby nadużywały alkoholu, narkotyków lub innych substancji toksycznych. Nowe przepisy pozwolą na ograniczenie osobom niepełnosprawnym umysłowo lub intelektualnie zdolności do czynności prawnych w określonych obszarach.
• Osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych w określonych obszarach jest umieszczana pod opieką, a opiekun działa w porozumieniu z taką osobą np. pomagając im w korzystaniu z ich praw w poszczególnych obszarach i wyrażając zgodę na zawieranie przez nich umów. Poza tymi określonymi obszarami, osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych będą mogły działać samodzielnie.
• Poprawki przewidują także coroczną kontrolę zdolności do czynności prawnych, przeprowadzaną przez nowo utworzoną komisję ds. kontroli statusu osób bez zdolności do czynności prawnych.
• Nowe regulacje zezwolą stronom na zawarcie umowy o wsparcie przy podejmowaniu decyzji. Umowy takie uważa się za krok w stronę umożliwienia osobom niepełnosprawnym korzystania z ich praw, jako że pozostawiają one ostateczną decyzję w rękach tych osób zamiast pozwalać innym na podejmowanie jej za nich.
• Nowe przepisy umożliwiają także wydanie instrukcji przed ubezwłasnowolnieniem. Pozwoli to osobie niepełnosprawnej na wyznaczenie kuratora lub opiekuna, pozostawienie instrukcji w sprawach dotyczących własności i wskazanie, na jakie leczenie się godzi w przypadku ewentualnego ograniczenia zdolności do czynności prawnych.

Zmiany prawne nie są zgodne z Konwencją ONZ

Zmiany legislacyjne znoszą możliwość, wciąż żywą na Litwie, by ubezwłasnowalniać osobę we wszystkich sferach życia. Sprawia to, że ludzie nie są różnicowani i przekształca się ich w “obiekty prawne”, odbierając wymiar ludzki. Litewski Sejm jednak pozostawił możliwość uznawania ludzi za niezdolnych do czynności prawnych “w określonych obszarach”, cedując podejmowanie decyzji w tych sprawach w całości na opiekuna prawnego.

Jonas Ruškus, ktory jest członkiem Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych jest zadowolony, że Litwa nie zdecydowała się definiować ubezwłasnowolnienia w kategoriach bezwzględnych, co jest praktyką szczególnie dyskryminującą przy przygotowywaniu i przyjmowaniu wyżej wymienionych zmian.

“Z drugiej strony” - powiedział Ruškus - “Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych stwierdził, że zaburzenia intelektualne, psychiczne lub inne nie są podstawą ograniczania zdolności do czynności prawnych - wszyscy ludzie są równi wobec prawa i wszyscy ludzie bez wyjątku maj niezbywalne prawo do życia z godnością w społeczeństwie. Dlatego też ubolewamy, że nie działa się dziś z odwagą, by całkowicie znieść ubezwłasnowolnienie. Wierzę, że zrobimy to niebawem. Wierzę, że pewnego dnia prawa człowieka przestaną być na Litwie pojęciem abstrakcyjnym i staną się prawdziwym fundamentem demokratycznego społeczeństwa”.