Systemowe zagrożenia dla rządów prawa w Hiszpanii

Ze względu na kryzys finansowy, ludzie w Hiszpanii coraz częściej powoływali się na swoje prawo do wolności zgromadzeń, by wyrazić swój sprzeciw lub żądanie przeprowadzenia reform. Demonstracje były wykorzystywane, by zaprotestować przeciw: instrumentom oszczędnościowych, takim jak cięcia w służbie zdrowia i edukacji; przejmowaniu domów przez banki i sprzedaży toksycznych produktów finansowych; korupcji politycznej; oraz propozycjom reformy przepisów dotyczących aborcji. Od początku kryzysu finansowego (2008 r.), liczba demonstracji wzrosła o 283%.

Manifestacje były także wykorzystywane, by żądać większej przejrzystości i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji politycznych. Sprzeciwiano się także ograniczeniom prawa do wolności zgromadzeń oraz prawa do swobody wypowiedzi. Publiczne protesty miały miejsce, między innymi, przed budynkami rządowymi, bankami, siedzibami urzędów, a także przez prywatnymi domami w celu zapobieżenia eksmisjom. Rząd początkowo próbował powstrzymać społeczeństwo od pokojowego protestów poprzez nakładanie kar grzywny i kar administracyjnych. Jednakże, poszczególne osoby zaczęły skutecznie zaskarżać te środki przed sądem.

Kryzys finansowy spowodował także, że coraz więcej osób zaczęło dochodzić swych praw przed sądem, np. prawa do mieszkania w odpowiedzi na eksmisje czy też prawa do własności w ramach prób odzyskania oszczędności zainwestowanych w toksyczne produkty finansowe. Liczba wniosków o pomoc prawną znacznie wzrosła w ostatnich latach. Reakcją rządu było wprowadzenie utrudnień na drodze sądowej w obronie swoich praw przed władzami i dużymi przedsiębiorstwami. Nowe przepisy mają na celu osłabienie sądownictwa poprzez osłabienie jego skuteczności i niezależności, a także utrudnienie jednostkom wniesienia sprawy do sądu poprzez stworzenie barier finansowych, takich jak ograniczenia pomocy prawnej, które sprawiają, że mniej osób jest w stanie korzystać z podstawowych usług publicznych.

Niektóre nowe ustawy już zostały przyjęte, podczas gdy inne wciąż są rozpatrywane. Wszystkie te przepisy razem wzięte stanowią rażące naruszenie rządów prawa:

Projekt ustawy o pomocy prawnej pozbawia jednostki dostępu do wymiaru sprawiedliwości i utrudnia skuteczną kontrolę sądową, znacznie ograniczając dostępność takiej pomocy.

Nowe progi zawarte w proponowanej ustawie oznaczają, że znaczna część ludności nie będzie się kwalifikować do uzyskania pomocy prawnej, nawet jeśli nie stać ich na wniesienie sprawy do sądu w celu obrony swoich praw. Innym dowodem potwierdzającym brak zaangażowania Hiszpanii w zapewnienie dostępu do systemu sądownictwa jest budżet przeznaczony na udzielanie pomocy prawnej: Hiszpania przeznacza w tej kwestii 0,80 euro na mieszkańca, podczas gdy średnia europejska wynosi 8,63 euro. W ostatnich latach prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości pozbawionych zostało między 25 a 35 procent obywateli.

Ustawa o opłatach sądowych, obowiązująca od 2012 roku, jest dyskryminująca, ponieważ ma nieproporcjonalnie duży wpływ na mniejsze przedsiębiorstwa w porównaniu do wielkich korporacji, takich jak banki i firmy ubezpieczeniowe.

Częściowe nowelizacje ustawy w 2015 roku nie rozwiązały problemów wprowadzając opłaty sądowej. Osobom, które uiściły opłaty sądowe w okresie od grudnia 2012 roku do lutego 2015 roku, by wnieść swoje sprawy do sądu w celu ochrony swoich praw, pieniądze nie będą zwracane. Osobom, które utraciły prawo do dochodzenia swoich roszczeń przed sądom, ponieważ nie stać ich było na opłacenie kosztów sądowych, nie uzyskają odszkodowań. Pieniądze zebrane z opłat sądowych (około 540 milionów euro) nie zostały przeznaczone na wymiar sprawiedliwości ani na świadczenie pomocy prawnej.

System sądownictwa jest przeciążony i niedofinansowany. Skutkuje to przewlekłością postępowań, co dodatkowo utrudnia dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Rząd zaproponował nowelizację ustawy organicznej o sądownictwie i kodeksu postępowania karnego w celu rozwiązania problemu braku środków i zasobów, jednak rozwiązania te są zbyt ograniczone i fragmentaryczne. Potrzebne są kompleksowe reformy, które zrestrukturyzują i zmodernizują sądownictwo, a nie tylko zapewnią wystarczające zasoby ludzkie i środki finansowe. W rzeczywistości, budżet przeznaczony na sądy (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) drastycznie spadł w latach 2010-2012 (z około 90 euro na jednego mieszkańca do mniej niż 30 euro na jednego mieszkańca) i należy obecnie do najniższych w Europie. Budżet ten wciąż spada, o 4,21% w 2013 r. i 2,13% w roku 2014. Hiszpania jest także jednym z europejskich krajów o najniższej liczbie sędziów na mieszkańca (około 10 sędziów na 100 tysięcy mieszkańców) i wypada słabo w postrzeganiu niezależności sądów.

Brak środków osłabia także zdolność wymiaru sprawiedliwości do równoważenia władzy wykonawczej i ustawodawczej. Nowelizacja ustawy o Radzie Generalnej Sądownictwa z 2013 roku wraz z polityczną ingerencją stanowią dodatkowe zagrożenie dla niezależności sądownictwa.

Niedawno przyjęta ustawa o bezpieczeństwie obywateli i bezpieczeństwie publicznym oraz nowelizacja kodeksu karnego zawierają zbyt szerokie i niejasne przepisy, które pozostawiają władzom nadmiernie szeroki margines swobody i prowadzą do arbitralnego stosowania sankcji karnych i administracyjnych. Przepisy te zagrażają wolności pokojowych zgromadzeń i swobodzie wypowiedzi, podstawowym filarom demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa. Specjalni sprawozdawcy ONZ wyrazili swoje zaniepokojenie, że reformy te, grożące naruszeniem podstawowych praw i wolności, stanowią odpowiedź hiszpańskiego rządu na liczne demonstracje, organizowane w Hiszpanii w ostatnich latach.

Sposób, w jaki proponowany pakiet reform jest przyjmowany, stoi w konflikcie z inną podstawową wartością nierozerwalnie związaną z rządami prawa: “przejrzysty, odpowiedzialny, demokratyczny i pluralistyczny proces legislacyjny”. Rząd nie przeprowadził odpowiednich konsultacji społecznych z zainteresowanymi stronami, w tym z ekspertami z zakresu praw człowieka i ze społeczeństwem obywatelskim, nie przywiązując szczególnej wagi do ich poglądów. Wiele z przedstawionych powyżej reform charakteryzuje się niejasnymi i zbyt szerokimi pojęciami, które podważają zasadę legalności.

Nowe ramy prawne UE w sprawie wzmocnienia rządy prawa

Prawa człowieka, sprawiedliwość i rządy prawa są ze sobą nierozerwalnie związane i stanowią podstawowe wartości, na których opiera się Unia Europejska. Każda próba ataku na te wartości, które wszystkie kraje UE są zobowiązane przestrzegać, podważa wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi, konieczne dla funkcjonowania Unii Europejskiej, a także zobowiązania podjęte przez rządy krajowe i Unię wobec swoich obywateli. Komisja Europejska potwierdziła, że “w przypadku, gdy mechanizmy ustanowione na poziomie krajowym w celu zapewnienia rządów prawa przestają efektywnie funkcjonować, powstaje systemowe zagrożenie dla rządów prawa, a tym samym dla funkcjonowania UE (…). W takiej sytuacji, UE musi podjąć działania w celu ochrony praworządności jako wspólnej wartości Unii”.

Dlatego też Komisja przedstawiła nowe ramy prawne w celu zaradzenia systemowym zagrożeniom dla państwa prawnego. Nowe ramy są komplementarne z innymi istniejącymi mechanizmami i starają się “umożliwić Komisji znalezienie rozwiązania z danym państwem członkowskim w celu zaradzenia, by pojawiające się zagrożenia systemowe dla rządów prawa (…) nie przerodziły się w “wyraźne ryzyko poważnego naruszenia” w rozumieniu art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej”.

Podstawowe i główne zasady rządów prawa określone w ramach prawnych UE w sprawie wzmocnienia praworządności obejmują: (i) dostęp do wymiaru sprawiedliwości oraz niezależnej i skutecznej kontroli sądowej; (ii) niedyskryminację i równość wobec prawa; (iii) podział władzy i niezawisłość sądów; (iv) bezpieczeństwo prawne i poszanowanie praw człowieka; oraz (v) przejrzysty, odpowiedzialny, demokratyczny i pluralistyczny proces uchwalania prawa.

Zasady i wartości UE są w Hiszpanii zagrożone. Wyraź swój sprzeciw i wezwij Komisję Europejską do pojęcia natychmiastowych działań w celu wzmocnienia kontroli nad sytuacją w Hiszpanii i dokonania oceny zgodnie ze swoimi ramami prawnymi.