1. Co oznacza termin rzecznictwo?
Termin rzecznictwo pochodzi od łacińskiego słowa advocare, które odnosi się do osoby, którą wzywa się, gdy potrzebna jest pomoc. W średniowieczu advocatus występował na ogół jako przedstawiciel feudalnego władcy lub instytucji takiej jak miejscowy kościół.
Wraz z rozwojem społeczeństwa rozwijała się koncepcja rzecznictwa. Dziś termin ten nadal ma to samo znaczenie – oznacza osobę występującą w imieniu innej – ale zamiast być rzecznikiem lub prawnym delegatem potężnego władcy lub kościoła, współcześni rzecznicy zwykle występują w obronie konkretnych spraw i praw.
Osoby zaangażowane w działalność rzeczniczą mogą być obrońcami praw człowieka, chcącymi zwalczyć nierówności społeczne, ekologami, opowiadającymi się za działaniami na rzecz klimatu lub osobami, które sprzeciwiają się wykorzystywaniu pracy dzieci. W rzeczywistości każdy obywatel może (i być może powinien) być czyimś rzecznikiem. Każdego dnia aktywiści demonstrują na ulicach, aby bronić spraw, w które wierzą. Ludzie często jednoczą się, by mówić jednym głosem. Dzięki tym zbiorowym wysiłkom powstają oddolne ruchy, organizacje strażnicze i organizacje praw obywatelskich.
W innym kontekście rzecznictwo może również oznaczać pracę prawnika, który broni swojego klienta przed sądem. W tym artykule skupimy się jednak na rozumieniu rzecznictwa jako walki o zmianę społeczną.
2. Dlaczego rzecznictwo jest ważne?
Rzecznictwo, rozumiane jako walka o zmianę, ma znaczenie, ponieważ nasze społeczeństwa stoją przed wieloma wyzwaniami. Na całym świecie dzieci, zamiast chodzić do szkoły, są zmuszane do pracy, co narusza ich prawo do nauki. Uchodźcy doświadczają traumatycznych zdarzeń, przez co odmawia się im prawa do azylu. Miliony gatunków roślin i zwierząt jest zagrożonych wyginięciem. Istnieje niezliczona ilość innych nierówności i okrucieństw, o które warto walczyć.
W przypadku każdego z tych wyzwań konieczne jest zaangażowanie obywatelskie: grupy obywateli, którym zależy i którzy poświęcają swój czas na rozwiązywanie problemów. Prowadzą badania, zdobywają wiedzę i stają się ekspertami w temacie, ponieważ ich apele muszą być poparte rozsądnymi i uzasadnionymi argumentami. Mogą oni wtedy podnosić świadomość, edukować i mobilizować innych.
Działalność rzecznicza obejmuje również rozmowy z politykami i innymi decydentami, aby upewnić się, że kwestie interesu publicznego znajdują się w ich programie. Kiedy wybrani urzędnicy słuchają, co mówią obywatele, są bardziej skłonni do podejmowania decyzji leżących w interesie publicznym.
Co więcej, gdy politycy wiedzą, że są obserwowani, chętniej podejmują działania, które leżą w interesie ludności. Skuteczne rzecznictwo może zatem być siłą napędową pozytywnych zmian. Niestety, wielu polityków stawia czoła tylko krótkoterminowym wyzwaniom i ignoruje szerszy obraz.
3. Czym różni się rzecznictwo od lobbingu?
Terminy rzecznictwo i lobbing są czasami używane zamiennie. W rzeczywistości lobbing jest jedną z form rzecznictwa. Lobbing to działalność indywidualna – lobbystów, którzy starają się nakłonić polityków do poparcia ich sprawy i ukształtowania prawa w sposób odpowiadający ich interesom.
Słowo lobbing wywodzi się z praktyki spotykania się z prawodawcami w holu często przez nich odwiedzanego budynku, np. wyższej lub niższej izby parlamentu.
W przeciwieństwie do rzecznictwa ma raczej negatywne konotacje. Mówiąc o lobbystach, ludzie zwykle odnoszą się do osób pracujących w dużych korporacjach, które spotykają się z wybranymi urzędnikami lub ich doradcami, aby przekonać ich np. do głosowania nad konkretną ustawą lub przeinaczenia pewnych kwestii. Dzieje się to często kosztem interesu publicznego. I rzeczywiście wielkie korporacje, od przemysłu samochodowego po wielkie firmy technologiczne, każdego roku wydają miliony na lobbing.
Wielu postrzega lobbing jako utrwalanie nierówności społecznych: bogaci stają się bogatsi, a biedni biednieją. Bogaci mogą wykorzystać swoje wpływy, aby przeforsować swój program przez wybieranych urzędników. Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) lobbing jest centralnym elementem kurczącego się zaufania do rządów.
Jednym z kluczowych problemów jest tak zwana praktyka drzwi obrotowych, kiedy urzędnik służby cywilnej przechodzi do sektora prywatnego i odwrotnie, co może prowadzić do niewłaściwego wykorzystania informacji wewnętrznych lub naruszenia zasad dotyczących konfliktu interesów. Godny uwagi jest przypadek byłego przewodniczącego Komisji Europejskiej José Manuela Barroso, który po zakończeniu swojej kadencji podjął pracę w banku inwestycyjnym Goldman Sachs. Od tego czasu UE zaostrzyła przepisy, aby zapobiec zjawisku drzwi obrotowych, a kontrola publiczna wzrosła.W rezultacie lobbing, co zrozumiałe, zyskał złą reputację. Na szczęście coraz więcej rządów wprowadza przepisy dotyczące lobbingu, aby poprawić przejrzystość i przywrócić zaufanie obywateli. Na przykład w Niemczech 1 stycznia 2022 r. wszedł w życie nowy obowiązkowy rejestr lobbystów.
Co więcej, ludzie mogą również lobbować u prawodawców w słusznej sprawie. Spotkanie z politykami nie jest samo w sobie czymś złym. Ważne jest, aby wybrani urzędnicy przed podjęciem decyzji skonfrontowali się z różnymi punktami widzenia i opiniami, aby zrozumieć pełny obraz sytuacji.
Rzecznicy prowadzą również prace lobbystyczne. Lobbują za zmianą, proszą polityków o wsparcie ich sprawy. Dla wielu rzeczników lobbing jest ważną częścią ich pracy.
4. Jakie są rodzaje rzecznictwa?
Jak wspomniano wcześniej, rzecznictwo obejmuje wiele różnych działań, a lobbing jest tylko jednym z nich.
Badania
Osoby, które bronią pewnej sprawy i chcą przekonać polityków do zmiany lub utworzenia nowych przepisów, muszą być w stanie przedstawić przekonujące argumenty, poparte odpowiednimi badaniami. Aby skłonić prawodawców do podjęcia pewnych działań, należy mieć dowód na to, że proponowane przez Ciebie rozwiązania przyniosą pozytywną zmianę.
Można prowadzić różne rodzaje badań, w zależności od tego, co chce się osiągnąć. Celem może być znalezienie informacji, które dodadzą więcej treści i wiarygodności ich argumentom. W takim przypadku właściwym podejściem może być przeprowadzenie oryginalnych badań lub skorzystanie z pomocy eksperta.
Jeśli celem jest opracowanie alternatywnych sposobów rozwiązania danego problemu, naukowcy mogą testować różne programy, aby zobaczyć, który z nich przynosi najlepsze efekty. Na przykład dodanie zdrowszych produktów do szkolnego menu i szkolnych automatów może mieć pozytywny wpływ na otyłość dzieci. Wyniki badań można udostępniać dyrektorom szkół i służbie zdrowia.
Edukacja publiczna
Edukacja i podnoszenie świadomości są ważnymi elementami działań rzeczniczych. Obywatele są bardziej skłonni do podejmowania decyzji leżących w ich własnym interesie, takich jak wspieranie konkretnego kandydata na urząd lub głosowanie za aktem prawnym w referendum, jeśli wcześniej zdobyli na ten temat odpowiednią wiedzę.
Ponadto wiele problemów pozostaje niezauważonych, w szczególności te, z którymi borykają się grupy mniejszościowe. My, ludzie, często jesteśmy ślepi na kwestie, które nas nie dotyczą. W jaki sposób większość populacji może dowiedzieć się o codziennej walce, z jaką zmagają się grupy mniejszościowe, jeśli nikt o tym nie mówi?
Rzecznicy mogą pisać artykuły i opinie w mediach na temat sprawy, której bronią, oraz informować obywateli na bieżąco o procesie legislacyjnym.
Dostarczanie ludziom informacji na temat ich praw
Prawo nie jest nauczane w szkole, a zaledwie niewielka grupa osób w społeczeństwie to prawnicy. Nic dziwnego, że wiele osób nie jest świadomych swoich praw. To niefortunne, biorąc pod uwagę znaczenie, jakie ta wiedza może mieć w niektórych sytuacjach. Znajomość przysługujących Ci praw w przypadku konfrontacji z policją może oszczędzić Ci wielu kłopotów.
Istnieje wiele organizacji wyspecjalizowanych w pomaganiu ludziom w zrozumieniu ich praw. Na przykład w UE Węgierska Unia Swobód Obywatelskich (HCLU) edukuje obywateli na temat ich podstawowych praw i wolności oraz występuje przeciwko nadużywaniu swoich uprawnień przez władze publiczne. W Stanach Zjednoczonych Amerykańska Unia Swobód Obywatelskich (ACLU) opracowała materiały edukacyjne na temat praw imigrantów, protestujących, studentów i fotografów, a także praw obywateli w przypadku konfrontacji z funkcjonariuszem organów ścigania.
Znajomość swoich praw jest warunkiem wstępnym, aby móc się bronić i wypowiadać w swoim imieniu, co jest innym rodzajem rzecznictwa: samorzecznictwem.
Mobilizowanie ludzi
Jedną z najskuteczniejszych form rzecznictwa są kampanie, które inspirują ludzi do mobilizacji i działania. Aktywiści, oddolne ruchy i organizacje, którzy chcą wywołać zmiany, mogą stosować różne taktyki: pisać listy do wybranych urzędników, prowadzić petycje, organizować demonstracje i bojkoty lub wykorzystywać media społecznościowe do cyfrowego wsparcia. Aby przekonać społeczeństwo do wysyłania listów, podpisywania petycji, dołączania do demonstracji lub polubienia i podzielenia się kampanią w mediach społecznościowych, rzecznicy muszą odwoływać się do emocji obywateli, być kreatywni i umieć przekonać opinię publiczną, że zmiana jest możliwa. Aby dotrzeć do swoich odbiorców, mogą korzystać z mediów tradycyjnych i internetowych, reklam, ulotek czy billboardów.
Wymienione wcześniej rodzaje rzecznictwa stanowią dobrą podstawę do mobilizowania ludzi. Badania zapewniają rzecznikom niezbędną wiedzę specjalistyczną, aby ich kampania była wiarygodna. Edukacja publiczna informuje obywateli o kwestiach społecznych. A pomaganie ludziom w zrozumieniu ich praw budzi ich wewnętrznego aktywistę.
Rzecznictwo na poziomie lokalnej społeczności
Rzecznictwo niekoniecznie musi być prowadzone na dużą skalę. Przypadek rodziców błagających dyrektorów szkół o poprawę wartości odżywczej żywności i napojów w szkolnych jadłospisach i automatach, w celu zmniejszenia otyłości u dzieci, jest typowym przykładem rzecznictwa na poziomie społeczności.
Chociaż skala wysiłków na rzecz rzecznictwa na poziomie społeczności jest mniejsza, idea jest taka sama. Rzecznicy muszą wypracować argumenty oparte na badaniach i faktach, muszą inspirować i mobilizować wystarczającą liczbę ludzi, którzy popierają ich sprawę i muszą rozmawiać z osobami, które mogą podejmować decyzje.
Spory sądowe
Spory sądowe lub wsparcie prawne to kolejne kluczowe narzędzie, z którego organizacje praw obywatelskich i prawnicy zajmujący się prawami człowieka mogą korzystać w celu przyspieszenia zmian społecznych. Mogą składać skargi do odpowiednich władz, gdy zidentyfikują luki w obowiązujących przepisach, naruszenia praw obywatelskich lub nadużycia systemowe. W społeczeństwie demokratycznym władze muszą zająć się daną sprawą, co może skutkować podjęciem przez prawodawców działań na rzecz reformy prawa.
Jak możesz zaangażować się w działalność rzeczniczą?
Jeśli martwisz się konkretną kwestią w naszym społeczeństwie, jeśli pasjonujesz się jakąś sprawą i nie możesz dłużej stać bezczynnie, możesz rozważyć pozostanie aktywnym rzecznikiem.
Jednym ze sposobów, aby to zrobić, jest poświęcenie części swojego czasu i wolontariat w organizacji, która już pracuje nad kwestią, którą się pasjonujesz. Możesz na przykład rozdawać ulotki, które podnoszą świadomość na temat ważnej dla Ciebie sprawy lub uczestniczyć w akcji zbierania funduszy.
W przypadku, gdy nikt nie pracuje nad tym problemem, możesz również zdecydować się na utworzenie własnej oddolnej inicjatywy i zorganizowanie kampanii. Ten rodzaj zaangażowania obywatelskiego jest znacznie bardziej czasochłonny, ale niezbędny do utrzymania demokracji.
Jeśli masz mniej czasu, możesz wesprzeć innych aktywistów i działaczy, podpisując ich petycje i listy otwarte. Możesz udostępniać ich kampanie w mediach społecznościowych, przekazywać darowizny online i protestować z nimi na ulicach.
Jako minimum powinniśmy być w stanie mówić w imieniu siebie i osób wokół nas, w szczególności tych, którym brakuje środków, kontaktów i wpływów, aby się bronić. Zabieranie głosu i walka o prawa nasze i naszych współobywateli to pierwszy krok w kierunku lepszego społeczeństwa.
Inne materiały:
Czym jest wolność zgromadzeń: definicja, znaczenie, ograniczenia
Wykluczenie społeczne: Definicja, wpływ, przykłady, perspektywy na przyszłość
