Komisja Europejska ma niebawem ujawnić swoją propozycję ogólnounijnych środków przeciwko SLAPP. W opublikowanym dzisiaj nowym dokumencie strategicznym Liberties wraz z innymi grupami ochrony praw i wolności prasy, które wspólnie tworzą Koalicję Przeciwko SLAPPs w Europie (CASE), wyjaśniają, czym są procesy SLAPP i jak duże zagrożenie stanowią dla organizacji strażniczych w Europie. W raporcie podane są również propozycje dla rządów i UE o możliwych rozwiązaniach tego problemu.
Cenzura wymuszana poprzez pozwy sądowe
Oczekuje się od obywateli, że wezmą odpowiedzialność za swoje demokracje. Organizacje strażnicze, takie jak dziennikarze, obrońcy praw i grupy aktywistów, pełnią kluczową rolę przy udostępnianiu informacji obywatelom, kształtowaniu ich opinii i nadzorowaniu poczynań rządzących, aby upewnić się, że ich decyzje na pewno służą interesom ogółu.
Jak wyjaśnialiśmy tutaj, procesy SLAPP (akronim z języka angielskiego oznaczający "strategiczne pozwy przeciwko udziałowi społecznemu”) są formą nadużycia prawa i systemu sprawiedliwości powszechnie wykorzystywaną w całej Europie przez skorumpowanych polityków i wpływowych biznesmenów w celu uciszenia dziennikarzy, aktywistów i innych organizacji strażniczych poprzez nękanie, zastraszanie czy doprowadzanie ich do bankructwa. Wspierani przez drogie i pozbawione skrupułów kancelarie prawnicze wszczynają bezpodstawne i obraźliwe procesy sądowe w celu powstrzymania uczestnictwa obywatelskiego, w tym dziennikarstwa publicznego, pokojowych protestów lub bojkotów, doradztwa społecznego, ujawniania nieprawidłowości lub wypowiadania się przeciwko nadużyciom władzy.
Celem tych nękających pozwów sądowych nie jest faktyczne wymierzenie sprawiedliwości, a jedynie zużycie zasobów finansowych, zniszczenie reputacji i życia osobistego osób, przeciwko którym są wnoszone. Matthew Caruana Galizia, syn zamordowanej maltańskiej dziennikarki Daphne Caruana Galizia, powiedział Liberties, że SLAPP mogą zmienić życie w "niemożliwe do zniesienia". Kiedy Daphne została zamordowana, miała na swoim koncie 47 wniesionych pozwów o zniesławienie - a wiele z nich pozostało w mocy przeciwko jej rodzinie nawet po jej śmierci.
Szkodliwe konsekwencje SLAPP nie ograniczają się jedynie do indywidualnych praw osób, przeciwko którym są wymierzone. SLAPP generalnie osłabiają demokrację i praworządność, utrudniając egzekwowanie podstawowych praw, takich jak wolność słowa, prawo do protestu i zrzeszania się, oraz wypaczając wymiar sprawiedliwości. Pozwy SLAPP znacząco utrudniają egzekwowanie prawa, również unijnego, poprzez zniekształacanie przepisów oraz uniemożliwianie działalności organizacji strażniczych. Stanowią zagrożenie dla całego społeczeństwa; działacze, aby nie stać się celem ataków, mogą zaniechać prowadzenia dochodzeń, ujawniania nieprawidłowości i zabierania głosu w sprawach interesu publicznego. W rezultacie SLAPP wywołują efekt mrożący w demokratycznej debacie.
SLAPP rośnie w siłę w całej UE
Obecnie zauważa się pewien trend w całej UE, w ramach którego coraz częściej wykorzystuje się pozwy SLAPP w celu zastraszania i uciszania organizacji strażniczych.
Niewystarczająca świadomość występowania problemu SLAPP uniemożliwiła regularne i kompleksowe śledzenie takich przypadków i ich skutków w UE. Niemniej jednak w ostatnich latach organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, w tym Liberties, udało się ujawnić coraz więcej pozwów SLAPP lub grożenia nimi. Aby uzupełnić tę lukę informacyjną, w latach 2019-2021 CASE zbierało od organizacji członkowskich i innych grup społeczeństwa obywatelskiego dane dotyczące SLAPP, które najprawdopodobniej zostały złożone między rokiem 2010 i 2021. Podczas gdy czekamy jeszcze na publikację pełnego raportu, kluczowe wnioski wynikające z tej analizy, prowadzonej pod przewodnictwem Fundacji Daphne Caruany Galizii, zostały zebrane w opublikowany dzisiaj dokumencie strategicznym.
Najważniejsze wstępne ustalenia
- Zweryfikowano 539 pozwów SLAPP w całej Europie, z Maltą, Słowenią, Chorwacją i Irlandią na czele listy, a więcej niż jedna dziesiąta odnotowanych przypadków to działania transgraniczne
- Mapowanie pokazuje gwałtowny wzrost liczby pozwów złożonych w ciągu ostatnich czterech lat, szczególnie w Chorwacji, Włoszech i Polsce
- Dane wskazują, że najczęstszym pretekstem do SLAPP jest prawo o zniesławieniu; jednocześnie zwraca się też uwagę na inne przepisy, które są podatne na nadużycia, w tym unijne prawa dotyczące ochrony danych i własności intelektualnej
- Ponad połowa odnotowanych przypadków wymierzona była w dziennikarzy i media, a później w działaczy i organizacje pozarządowe; w szczególności w te organizacje strażnicze, które zajmują się problemem przestępczości, środowiska czy korupcji
- Najczęstszymi przedstawicielami strony powodowej w SLAPP są firmy i biznesmeni (więcej niż jedna trzecia pozwów), a następnie politycy i osoby publiczne (prawie jedna czwarta spraw)
Powyższe dane zebrane przez CASE stanowią jak dotąd najbardziej kompleksową próbę analizy problemu SLAPP w całej Europie. Należy jednak pamiętać, że wszelkie tego typu wysiłki są z natury ograniczone przez efekt mrożący wywołany na skutek SLAPP - wiele bezpośrednich ofiar tych nadużyć prawnych woli nie nagłaśniać swoich przypadków z obawy przed dalszymi działaniami odwetowymi lub niszczeniem ich reputacji. Ponadto pozwy SLAPP, które faktycznie trafiają do sądu, nie uwzględniają szerszego problemu powtarzającego się wzorca podstępnego zastraszania prawnego, jak chociażby agresywnych gróźb natury prawnej. Choć to niepokojące, zebrane powyżej informacje to jedynie "wierzchołek góry lodowej".
Potrzebne są zdecydowane reakcje, a UE ma do odegrania kluczową rolę
Zobowiązując się do przestrzegania i ochrony praw człowieka, demokracji i praworządności na mocy narodowych konstytucji oraz międzynarodowych i krajowych przepisów dotyczących praw człowieka (w tym traktatów unijnych), rządy mają obowiązek chronić organizacje strażnicze przed SLAPP. Jednak żadne państwo nie wypracowało solidnych przepisów, które powstrzymałyby te nadużycia. Biorąc pod uwagę skalę i charakter problemu, to UE ma teraz obowiązek podjąć działania, aby wszystkie rządy w państwach członkowskich wprowadziły konkretne środki zapobiegawcze i przeciwdziałające SLAPP.
W naszym dokumencie strategicznym wzywamy rządy krajowe i Unię do podjęcia konkretnych działań i zapewnienia skutecznej ochrony przed szeroką gamą taktyk stosowanych przez powództwo w pozwach SLAPP poprzez:
● Zabezpieczenia proceduralne i inne, które zostałyby przyjęte do krajowych przepisów i udostępniłyby oskarżonym narzędzia do powstrzymania takich pozwów, do uniknięcia udziału w wieloletnich procesach sądowych oraz środki wspierające atakowanych w obliczu takiego zagrożenia. Środki ochronne powinny objąć wszelkie sprawy przeciw udziałowi społecznemu (w tym pozwy przeciw pokojowym protestom, działaniu społecznemu, ujawnianiu nieprawidłowości, a także przeciw dziennikarzom) i dotyczyć zarówno postępowania na szczeblu krajowym, jak i transgranicznym.
● Unijną dyrektywę anty-SLAPP, która ustanawiałaby podstawowe zabezpieczenia, których zakres powinien być jak najszerszy. Gdyby ustawodawstwo unijne zdecydowało, że ich interwencja legislacyjna musi ograniczać się do spraw SLAPP o skutkach transgranicznych, wówczas proponowana dyrektywa powinna zawierać szeroką interpretację pojęcia „skutków transgranicznych".
● Inne środki zarekomendowane przez UE mające na celu zapobieganie SLAPP i wspieranie ofiar ataków, w tym:
○ podjęcie kroków w celu uzgodnienia przepisów kryminalizujących mowę, takich jak zniesławienie, pomówienie czy oszczerstwo, z międzynarodowymi standardami praw człowieka
○ próbę odnalezienia możliwego rozwiązania problemu na mocy etyki prawnej i profesjonalnych standardów
○ inicjatywy i szkolenia podnoszące świadomość problemu
○ wspieranie organizacji i podmiotów, które pomagają ofiarom SLAPP.
Liberties od jakiegoś czasu współpracuje z koalicją CASE nad podnoszeniem świadomości problematyki SLAPP oraz w celu wsparcia walki o wprowadzenie kompleksowych środków ochronnych przed tym zagrożeniem w Europie. Po tym jak Komisja Europejska ogłosiła, że zamierza ustanowić unijną dyrektywę anty-SLAPP, Liberties i jej partnerzy z CASE nawoływali do przyjęcia unijnego modelu przepisów anty-SLAPP, za którym opinia publiczna mogłaby głosować podpisując petycję online. Nasze apele zostały niedawno poparte rezolucją Parlamentu Europejskiego.
Opublikowany dzisiaj dokument strategiczny, wysłany również do Komisji Europejskiej w ramach konsultacji społecznych, jest kolejnym już krokiem Liberties i innych organizacji członkowskich CASE do stworzenia pełnej analizy problemu w kontekście inicjatywy Komisji oczekiwanej w nadchodzących miesiącach.
Jeśli chcesz śledzić dalsze wydarzenia dotyczące SLAPP i powiązanych z nimi kampanii, z radością powitamy Cię wśród naszych nowych subskrybentów. Jeśli chcesz nam pomóc kontynuować kampanię na rzecz wolnych mediów i praw aktywistów, nie zwlekaj z wpłatą darowizny na fundusz kampanii poprzez naszą bezpieczną stronę darowizn.
