W ostatnich latach organizacja członkowska Liberties, Rights International Spain, regularnie zwracała uwagę organów ONZ i Komisji Europejskiej na próby podważenia niezależności sądownictwa i ograniczenia dostępu do wymiaru sprawiedliwości, bedących podstawowymi filarami praworządności.

Utrzymujące się obawy dotyczące niezawisłości sądów w Hiszpanii doprowadziły cztery stowarzyszenia sędziów i trzy związki prokuratorów w Hiszpanii do uzgodnienia kalendarza mobilizacji na kwiecień 2018 r. Ustalono, że 22 maja odbędzie się strajk, jeżeli władze nie przedstawią odpowiednich propozycji dotyczących, między innymi, wzmocnienia niezawisłości sądownictwa, zmodernizowania systemu wymiaru sprawiedliwości, pamiętając o odpowiednich i wystarczających zasobach materialnych i ludzkich, reformy Rady Generalnej Sądownictwa i polityki mianowania opartej na kryteriach merytorycznych, kwalifikacjach, równouprawnieniu i przejrzystości.

Ciągłe zmiany przepisów

W latach 2011-2015 ustawę o sądownictwie zmieniano dziewięć razy. Propozycje zmian przedkładał rząd lub grupa parlamentarna partii rządzącej w Kongresie. Obecnie trwają prace nad kolejną nowelizacją ustawy.

Chociaż zakres reformy początkowo ograniczał się do ponownego wprowadzenia środków ułatwiających godzenie życia zawodowego i rodzinnego sędziów, grupa parlamentarna Partii Ludowej w Kongresie, korzystając ze swojej większości, wprowadziła znaczące poprawki obejmujące "pełnoprawną, zamaskowaną reformę" wpływającą na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Ponadto konsekwentnie dochodzi do lekceważenia procesu legislacyjnego, ponieważ wiele organów nie spełnia obowiązku wypełniania istotnych sprawozdań.

Efektywność i jakość

W 2017 r. cztery stowarzyszenia sądowe złożyły wspólną skargę przeciwko Radzie Generalnej Sądownictwa za nieprzestrzeganie spoczywającego na niej obowiązku ustalenia nakładu pracy sędziów. Stowarzyszenia uważają, że Rada jest odpowiedzialna za nadmierne obciążenie pracą sędziów i brak zmiany przepisów określających dopuszczalną liczbę godzin pracy. Ponadto jedna z "14 podstawowych propozycji usprawnienia systemu wymiaru sprawiedliwości", uzgodniona przez stowarzyszenia sądowe w 2017 r., obejmuje "zwiększenie liczby sędziów, tak aby była ona zgodna ze średnią europejską, poprzez ustanawianie 250 nowych stanowisk każdego roku przez następne cztery lata".

W odpowiedzi na wyrok Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości UE w połączonych sprawach C-154/15, C-307/15 and C‑308/15, w 2017 r. Rada Generalna Sądownictwa i Ministerstwo Sprawiedliwości przyjęły Pilny Plan utworzenia 54 sądów w stolicach prowincji, które zajmowałyby się wyłącznie sprawami "klauzuli dolnego progu" (tj. nadużyciami i nieuczciwymi warunkami umów o kredyt hipoteczny).

Decyzja ta spotkała się z ostrą krytyką i sprzeciwem ze strony stowarzyszeń adwokackich i sędziów. Propozycję utworzenia nowych sądów nazwano "chaotyczną" i podkreślono, że mogłoby to doprowadzić do zbyt dużego obciążenia sądów ze względu na brak odpowiednich i wystarczających zasobów ludzkich i materialnych potrzebnych do ich prawidłowego funkcjonowania, co mogłoby zagrozić prawu do skutecznej ochrony sądowej.

Hiszpańskie sądy musiały również zajmować się dużą liczbą spraw związanych z korupcją polityczną. W 2017 r. sądy zakończyły 97 postępowań dotyczących przestępstw korupcyjnych i wydały 126 wyroków (78% wyroków skazujących) przeciwko 411 osobom. Takie sprawy są bardzo złożone i wymagają odpowiednich środków i zasobów, aby w określonym czasie móc dokonać dokładnej analizy. Prokuratorzy i sędziowie wnioskowali o zwiększenie liczby personelu i środków finansowych. Jednak w niektórych przypadkach odpowiedzią było po prostu przeniesienie personelu z innych sądów, co skutkowało zwiększeniem obciążenia pracą pozostałych placówek, które już cierpiały z powodu za dużej ilości spraw, co ostatecznie miało negatywny wpływ na wymierzanie sprawiedliwości.

Wreszcie reforma prawna z 2015 r. ograniczyła i utrudniła obywatelom dostęp do bezpłatnej porady prawnej. Co więcej, prawnicy zajmujący się pomocą prawną narzekają na duże opóźnienia w wypłatach wynagrodzeń (w niektórych przypadkach nawet o ponad sześć miesięcy), a stawek, które są bardzo niskie (średnia cena za sprawę to 135 euro), nie zmieniono przez ostatnie 20 lat. Ponadto, zgodnie z prawem, pieniądze zebrane z opłat sądowych powinny być częściowo przeznaczone na poprawę służby pomocy prawnej. Ponieważ jednak w 2012 r. zatwierdzono nową ustawę o opłatach sądowych, tak się nie dzieje.

Ingerencja w niezależność sądownictwa

Niezależność sądownictwa ma w demokratycznym społeczeństwie zasadnicze znaczenie i jest bardzo istotna dla kwestii zaufania obywateli do instytucji publicznych. W raporcie okresowym GRECO dotyczącym Hiszpanii, który opublikowano w grudniu 2017 r., stwierdzono, że żadne z zaleceń zawartych w sprawozdaniu, w tym reforma ram prawnych Rady Generalnej Sądownictwa, nie zostało wdrożone w sposób zadowalający. Jednak zgodnie z oświadczeniem czterech stowarzyszeń sądowych, "nie wydaje się, by zdecydowana większość opowiedziała się za reformą organu zarządzającego wymiarem sprawiedliwości".

Grupa GRECO zaleciła również przegląd sposobu mianowania urzędników zasiadających na wyższych stanowiskach w wymiarze sprawiedliwości. Jedno ze stowarzyszeń sądowych wydało oświadczenie potępiające oburzające zarządzanie Rady Generalnej Sądownictwa w zakresie polityki mianowania. Stowarzyszenie sądowe oskarżyło Radę o nawiązanie współpracy z rządem w kwestii mianowania sędziów w celu kontrolowania działalności sądowniczej w licznych sprawach o korupcję, co zagraża zdolności sądów do wykonywania swojej funkcji. Nie jest to odosobniony przypadek. Wręcz przeciwnie, podczas kadencji obecnej Rady Generalnej Sądownictwa jest to swego rodzaju tendencja.