W wielu krajach walka z koronawirusem wystawia na próbę służbę zdrowia. Pandemia ujawniła niedociągnięcia i braki, w tym brak sprzętu i zasobów w służbie zdrowia oraz sprzeczność danych dostarczanych przez różne instytucje opieki zdrowotnej, nawet w tym samym kraju. Państwa, próbując rozwiązać te problemy, często skłaniają się ku nowym technologiom. Nie mają jednak czasu na ocenę, w jaki sposób wpłyną one na nasze prawa.

Rozwiązania technologiczne mogą zwiększać nierówności

W krótkim czasie po wybuchu epidemii zaczęto mówić o wykorzystywaniu danych geolokalizacyjnych uzyskanych od operatorów, opracowywaniu aplikacji na telefony komórkowe, które mogą dostarczać informacji i pomagają w monitorowaniu użytkowników, użyciu sztucznej inteligencji do przewidywania popytu i potrzeb oraz identyfikowaniu kontaktów za pomocą różnych systemów. Koordynacja w zakresie opracowywania i wdrażania tych rozwiązań między organami odpowiedzialnymi za zdrowie publiczne była bardzo niewielka, chociaż do współpracy powinno dojść już na początku kryzysu.

Technologia jest postrzegana jako niezbędne rozwiązanie do skutecznego monitorowania środków ograniczających rozprzestrzenianie się koronawirusa. Może być wdrożona szybko i zaspokoić wymagania organów ds. zdrowia i zarządzania zasobami. Stwarza jednak szereg problemów związanych z prywatnością, w szczególności w odniesieniu do przetwarzania uzyskanych danych i gwarancji związanych z ich wykorzystaniem. Musimy jednak pamiętać, że technologii można używać w ten sposób tylko wtedy, gdy ludzie mają odpowiednie urządzenia, co może poszerzyć lukę między tymi, którzy mają smartfony, a tymi, którzy ich nie posiadają. Najbardziej wpłynęłoby to na osoby znajdujące się w niekorzystnym położeniu.

Środki mogą stworzyć fałszywe poczucie bezpieczeństwa, a ograniczane są nasze wolności

W miarę rozwoju pandemii debata ewoluowała, przechodząc od wykorzystania zagregowanych i teoretycznie anonimowych danych uzyskanych od operatorów, w kierunku poszukiwania prawnej zgody na zindywidualizowaną kontrolę ludzi. Kraje, takie jak Holandia ustaliły, że aby aplikacja monitorująca była skuteczna, wymaga bazy użytkowników w wysokości prawie 60% mieszkańców. Biorąc pod uwagę niski odsetek obywateli, którzy zainstalowali ją w krajach, takich jak Singapur (tylko 16%), władze rozważają wprowadzenie obowiązku jej instalacji.

Inne środki mogą obejmować kontrolę ruchu za pomocą kodów QR, co miałoby ułatwić stopniowe łagodzenie ograniczeń oraz stosowanie kamer umożliwiających mierzenie temperatury ciała z systemem rozpoznawania twarzy w celu wykrywania potencjalnie chorych osób. W wielu przypadkach środki tego typu mają niedopuszczalne marginesy błędu i stwarzają fałszywe poczucie bezpieczeństwa oraz naruszają naszą prywatność.

Ostatecznie doszło do debaty, która stawia obywateli przed fałszywym dylematem wyboru między prywatnością a walką z chorobą. Walka, która jak zapowiedziano, wymaga wysiłku nas wszystkich i w imię której wszyscy będziemy musieli pójść na ustępstwa.

Władze publiczne wiedzą, jak działa świadomość społeczna mas, szczególnie w sytuacjach krytycznych, takich jak ta. Wystarczy spojrzeć na debaty, które miały miejsce przy innych okazjach i które dotyczyły kontroli treści lub bezpieczeństwa narzędzi szyfrujących w przypadku aktów terroryzmu. Sytuacje zewnętrzne mogą zmienić świadomość użytkowników na temat wartości przysługujących im praw i tego, jak daleko są gotowi się posunąć.

Społeczeństwo może zaakceptować ograniczenia swojej wolności, ale odzyskanie swobód może nie być łatwe

W obecnej sytuacji bardziej prawdopodobne, że zaakceptujemy ograniczenia naszych praw, co nie byłoby możliwe w zwykłych okolicznościach. Akceptowanie śledzenia naszych lokalizacji lub umieszczanie twarzy w bazie danych systemu do rozpoznawania twarzy może wydawać się właściwe w zamian za poczucie bezpieczeństwa. Problem polega na tym, że rezygnacja z praw jest prosta, ale odzyskanie ich po powrocie do normalności może być skomplikowane.

Ze względu na czas trwania i powagę sytuacji społeczeństwo ma teraz większe szanse na zmianę postrzegania normalności. Pomimo zabezpieczeń zawartych w systemach regulacyjnych, wiele środków przyjętych przez różne kraje przewiduje nieproporcjonalne ograniczenie praw.

Już w fazie projektowania zapomnieliśmy o podstawowych zasadach, takich jak ochrona prywatności i potrzeba minimalizacji danych, ponieważ instytucje twierdzą, że wszystkie informacje są absolutnie niezbędne. Wiele aplikacji opracowanych zarówno przez osoby fizyczne, jak i instytucje, zostało zaprojektowanych nie w celu ochrony użytkowników, ale w celu uzyskania ich danych.

W tym przypadku trudno mówić o prawdziwej świadomej zgodzie, zwłaszcza gdy mówimy o narzędziach, które są oferowane obywatelom przez służby zdrowia. W obliczu objawów, które mogą wskazywać na chorobę, większość ludzi nie waha się skorzystać z niezbędnych aplikacji, nie zwracając uwagi na politykę prywatności lub sposób wykorzystania ich danych.

Europejskie ramy są wystarczająco elastyczne, ale nie należy zapominać o gwarancjach praw

Prawodawstwo jest wystarczająco elastyczne, aby umożliwić zastosowanie wyjątkowych środków, takich jak te wdrażane podczas epidemii. Jak zauważyły różne organy ochrony danych, prawodawstwo nie zostało uchylone w odpowiedzi na pandemię i musimy to wziąć pod uwagę. Europejskie ramy prawne różnią się od ram prawnych innych krajów często wykorzystywanych jako przykład, takich jak Chiny, Korea Południowa czy Singapur. Nie należy wykorzystywać powagi sytuacji jako pretekstu do zapominania o istniejących gwarancjach, ponieważ nadal można postępować właściwie.

W ciągu ostatnich kilku dni zaproponowano ogólnoeuropejskie projekty koncentrujące się na udostępnianiu wszelkiego rodzaju danych i informacji oraz na rozwoju zdecentralizowanych systemów, które mają zagwarantować ochronę prywatności w zakresie identyfikowania kontaktów za pomocą Bluetooth. Stało się to jednak dopiero, gdy sytuacja stała się krytyczna. Należy pamiętać, że technologia nie powinna być jedynym używanym narzędziem. To tylko jeden z całego zestawu środków, które należy podjąć.

Poprzednie epidemie w ogóle nas do tego nie przygotowały

Pomimo sytuacji z SARS w 2003 r. i MERS w 2015 r., obecna pandemia przekroczyła wszelkie przewidywania. Z wirusem walczą systemy opieki zdrowotnej, które nie mają zasobów i nie są odpowiednio koordynowane. Po co używać sztucznej inteligencji do prognozowania, jeśli brakuje modelu danych, który pozwoliłby na integrację informacji uzyskanych od różnych rządów? Jeśli podstawa nie jest poprawna, każda nasza projekcja będzie wadliwa.

Nie można zaprzeczyć, że mamy do czynienia z wyjątkową sytuacją, która wymaga nadzwyczajnych środków. Takie środki muszą być jednak ograniczone w czasie, a przetwarzane dane powinny mieć ograniczone cele. Co się stanie, gdy to wszystko się skończy? Oto pytanie, które musimy sobie zadać.