Do 2013 r. ustawa 241/199 była jedynym, dostępnym dla włoskich obywateli, narzędziem służącym do uzyskania dostępu do informacji przechowywanych przez organy administracji publicznej.

Przegląd z 2013 r. pokazał niezdolność do zagwarantowania szerszemu społeczeństwu kompleksowej kontroli nad działaniami władz publicznych. Doprowadziło to do ratyfikacji przez włoską radę ministrów rozporządzenia o przejrzystości.

Rozporządzenie w sprawie przejrzystości częściowo poszerzyło prawo obywateli do dostępu do informacji posiadanych przez organy administracji publicznej i wprowadziło szereg wymogów dotyczących publikacji na stronach internetowych. Pomimo zmian, zabrakło spełnienia wymogu "powszechnego dostępu do informacji", ważnego elementu każdego aktu o wolności informacji (FOIA), który pozwala zapytać o jakikolwiek dokument.

W 2016 r. weszła w życie prawdziwie kompleksowa ustawa FOIA, w głównej mierze w wyniku nacisku wywieranego na rząd i parlament w ramach inicjatywy Foia4Italy - utworzonej przez ponad 30 włoskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Silniejsze prawo - w teorii

Dzięki ustawie FOIA, Włochy uczyniły historyczny krok naprzód w Rankingu Systemów Prawa do Informacji, międzynarodowym rankingu oceny prawa dostępu do informacji.

Jest to jednak orzeczenie, które ma na celu jedynie ocenę jakości prawodawstwa. Organizacja pozarządowa "Diritto di Sapere" przeprowadziła analizę wdrażania włoskiej ustawy FOIA, aby zbadać, w jaki sposób organy państwowe odpowiadają na prośby o dostęp do informacji.

Wyniki zostały opublikowane w raporcie "Ignorancja państwa", tytuł, który sygnalizuje wyniki analizy.

Pomiar dostępu - w praktyce

W analizie udział wzięło pięćdziesięciu sześciu uczestników, w tym zwykli obywatele (15), dziennikarze (18) i działacze stowarzyszeń (23), łącznie z 800 wnioskami o "powszechny dostęp do informacji" skierowany do organów administracji publicznej, w celu zbadania i rzucenia światła na niektóre kwestie, które mają na nie wpływ.

Ze względu na niejednorodność grupy uczestników pytania dotyczyły najczęściej: opieki zdrowotnej (48 procent), wydatków rządowych (18 procent) i imigrantów (15 procent), ale także prawa LGBTI, Romów i osób niepełnosprawnych (5 procent) oraz środowiska (4 procent).

Charakter omówionych obszarów problemowych jest powiązany z tematami, jakie wybrali uczestnicy badania.

Oto ustalenia:

• Siedem na dziesięć wniosków zostało zignorowanych. Brak odpowiedzi administracji to wciąż powszechne zjawisko: 73 procent wniosków nie otrzymało odpowiedzi w ciągu 30 dni, tak jak zakładają poprawki wprowadzone do rozporządzenia w sprawie przejrzystości z 2016 r. Biorąc pod uwagę odpowiedzi otrzymane nawet w ciągu 45 dni, część organów władzy państwowej ignorująca wnioski wyniosła 53 procent. Oznacza to, że większość włoskich władz nadal ignoruje wymagania obywateli, a tym samym nie szanuje prawa, które wymaga od nich udzielenia odpowiedzi - wśród organów znajdują się m.in.: szpitale, lokalne władze ds. zdrowia, ministerstwa oraz gminy i prefektury.
• Zbyt wiele bezprawnych odmów. FOIA definiuje kilka ograniczeń i wyjątków od "powszechnego dostępu do informacji", które są jedyną podstawą do odmowy udzielenia informacji przez władzę państwowe. Niemniej jednak, 35 procent odmów zebranych podczas monitorowania należy do kategorii "odmów bezprawnych", tzn., że dostępu odmówiono bez podania jasnego powodu lub w sposób niezgodny z wyjątkami przewidzianymi przez FOIA. W kilku przypadkach wniosek został przekazany, zgodnie z wcześniejszym prawem o dostępie do informacji (241/1990), lub został uznany za wniosek o dostęp obywatelski do wymogów dotyczących publikacji. Są to wyraźne sygnały ostrzegawcze ujawniające, że nowe FOIA są wciąż słabo znane i respektowane przez organy władzy publicznej, co sugeruje potrzebę zainwestowania zasobów w szkolenia dla urzędników służby cywilnej.
• Dobrze interpretowane, FOIA może być cennym narzędziem. Chociaż nadal istnieją poważne problemy z interpretacją i egzekwowaniem przepisów, raport podkreśla, że "powszechny dostęp do informacji", jeśli jest prawidłowo interpretowany, zapewnia dostęp do pewnych typów dokumentów, danych i informacji, które były wcześniej niedostępne dla obywateli. Warto wspomnieć, że niektóre wnioski, które zostały zignorowane w 2013 r., kiedy obowiązywała ustawa 241/1990, podczas badania zostały ponownie złożone i otrzymały pozytywne rozpatrzenie.

Jest jeszcze wiele do zrobienia

Ustalenia wskazują, że tytuł "Ignorancja państwa" nie mógłby być bardziej odpowiedni. Choć sprawozdanie pokazuje braki, daje również nadzieję na przyszłe udoskonalenia: jeśli w nadchodzących latach przepisy będą odpowiednio stosowane / egzekwowane / interpretowane przez władze państwowe, FOIA może znacznie poprawić stopień dostępu do informacji we Włoszech.

W tym celu konieczne jest zainwestowanie środków w szkolenia urzędników służby cywilnej, co jest podstawowym warunkiem zapewnienia przestrzegania zobowiązań FOIA - terminu 30 dni, powodów odmowy, wskazówek dotyczących sposobu wysyłania wniosków. Wreszcie, biorąc pod uwagę fakt, iż włoska FOIA jest stosunkowo nową ustawą, wciąż jest czas na ulepszenia i poprawki.