Sejm przyjął ustawę o uzgodnieniu płci już w lipcu, jednak po zgłoszeniu prezydenckiego weta musiało się odbyć kolejne głosowanie nad przyjęciem ustawy. Tym razem aby przepisy weszły w życie konieczne było uzyskanie większości 3/5 głosów. Jednak do obrad w ogóle nie doszło, bo politycy z komisji sejmowej zajmującej się ustawą nie doszli do porozumienia i projekt nie przeszedł pod obrad Sejmu. Tym samym w Polsce wciąż nie ma żadnych regulacji prawnych dotyczących uzgodnienia płci.

Zasady oparte na precedensach

Procedura sądowego uzgadniania płci osób transpłciowych odbywa się w Polsce już od lat 60. Zasady dokonywania uzgodnienia płci metrykalnej są ukształtowane wyłącznie przez orzecznictwo i mają wiele wad, a także nie rozwiązują wszystkich problemów osób transpłciowych. Między innymi do tej pory konieczne jest wytoczenie powództwa cywilnego przeciwko własnym rodzicom, co może być dotkliwe i bolesne dla osoby dążącej do uzgodnienia płci. Ponadto przebieg postępowania sądowego może mieć różne skutki, a wszystko zależy nie od jasnych i przejrzystych przepisów, ale od konkretnego orzeczenia sądu. Co więcej, konieczność kompleksowej regulacji uzgodnienia płci pojawia się w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Projekt ustawy

Nowa ustawa zakładała, że sprawy dotyczące korekty płci byłyby rozpoznawane w trybie nieprocesowym przez sąd. Do wniosku o uzgodnienie płci niezbędne byłoby załączenie orzeczeń dwóch lekarzy specjalistów, z których miało wynikać, że osoba ma odmienną tożsamość płciową niż stwierdzoną w akcie urodzenia. Prawomocne orzeczenie sądu będzie uprawniało do otrzymania nowych dokumentów tożsamości oraz zmiany imienia i nazwiska.

„To była dobra ustawa, która wprowadzała brakujące w naszym ustawodawstwie standardy i procedury” – mówi dr Dorota Pudzianowska, prawniczka HFPC. „Mieliśmy do czynienia z pewnym kuriozum w polskim prawie. Sądy wobec braku uregulowania tej kwestii przez ustawodawcę, opierały się na precedensach i orzeczeniach Sądu Najwyższego” – dodaje dr Dorota Pudzianowska.

Weto Prezydenta

Uzasadnienie zgłoszonego przez Prezydenta weta budziło wątpliwości wielu organizacji pozarządowych, w tym HFPC. Prezydent uzasadniał swoje weto tym, że „ustawa jest pełna luk i nieścisłości, a także stoi w sprzeczności z dotychczasową praktyką orzeczniczą. Rozwiązania przyjęte przez parlament dopuszczają m.in. wielokrotną zmianę płci metrykalnej na podstawie uproszczonych procedur oraz nie wymagają wykazania trwałości poczucia przynależności do określonej płci. Ustawa dopuszcza także zawarcie małżeństwa przez osoby tej samej płci biologicznej oraz adopcję przez takie pary dzieci".

Jednak zdaniem HFPC ustawa zawierała czytelne regulacje w podważanych aspektach. Wskazywała m.in. że tożsamość płciową należy rozumieć jako trwałe i intensywne odczuwanie i przeżywanie własnej płciowości, która odpowiada lub nie płci wpisanej do aktu urodzenia. Ponadto taki stan musi zostać stwierdzony w dwóch niezależnych opiniach lekarzy psychiatrów lub seksuologów. Dodatkowo ustalanie tego, czy poczucie przynależności do określonej płci jest trwałe i wystarczająco silne stanowi element diagnozowania osób z transseksualizmem.

Ustawa miała szansę być realizacją prawa osób transpłciowych do ochrony ich tożsamości i godności. Obecnie jednak nic nie wskazuje na to, by projektu ustawy miał wkrótce powrócić pod obrady parlamentu.

Więcej informacji o uzgadnianiu płci w Polsce dostępnych jest z publikacji „Gender Recognition in Poland” dostępnej tutaj.