Raport Wolne media 2022, opublikowany 28 marca 2022 r., jest pierwszym corocznym raportem dotyczącym kwestii wolności mediów w UE opracowanym przez Civil Liberties Union for Europe w celu uzupełnienia raportu nt. praworządności i wspieranym przez dokument strategiczny w kwestii ustawodawstwa medialnego. Raport został napisany we współpracy z organizacjami członkowskimi i partnerskimi Liberties z 15 krajów UE i wykorzystał zebrane studia przypadków. Raport Wolne media 2022 skupia się wokół czterech kwestii: wolności i pluralizmie mediów, bezpieczeństwie i ochronie dziennikarzy, wolności wypowiedzi i swobodnego dostępu do informacji oraz, wreszcie, egzekwowaniu prawa.

Wolne i zróżnicowane media są ważne w każdej demokracji. Aby mogła istnieć ożywiona i dynamiczna debata publiczna, obywatele muszą być informowani na bieżąco o poczynaniach ich politycznych reprezentantów. Jest to możliwe dzięki pracy dziennikarzy i pracowników medialnych. Niestety kondycja mediów w UE ulega pogorszeniu. W wielu krajach wykazano problemy w analizowanych obszarach i chociaż w niektórych z nich kryzys wolności mediów przykuł już uwagę opinii publicznej, to jednak sytuacja stopniowo pogarsza się w całej Unii.

Wolność i pluralizm mediów

Obywatele uzyskują informacje i wyrabiają swoje poglądy w ważnych sprawach, polegając na niezależnych dziennikarzach. Wolność mediów oznacza, że stacje medialne mogą przekazywać bieżące informacje niezależnie od ingerencji czy wpływu rządu. Kiedy obywatele mogą przeanalizować dokładne informacje i różne opinie, wówczas mogą świadomie decydować, w jaki sposób chcą być rządzeni. Jednym z warunków zapewnienia opinii publicznej dostępu do różnych źródeł i perspektyw jest powstrzymanie przejmowania spółek i serwisów medialnych przez garstkę właścicieli. Jednak w wielu państwach członkowskich UE mamy do czynienia z duża koncentracją własności mediów lub presją wydawniczą ze strony rządów.

Na Węgrzech biznesmani przychylni rządowi wykupili znaczną część rynku medialnego. Sympatycy rządu przejęli wpływowe środki masowego przekazu, które kiedyś stały w opozycji i krytykowały poczynania rządu. Ale nawet bardziej stabilne demokracje zmagają się z problemami w zakresie pluralizmu mediów. Przykładem mogą być Włochy, gdzie na scenie medialnej dominują jedynie dwie firmy.

Jednak pluralizm mediów zagrożony jest również ze względu na inne czynniki. W całej Europie, szczególnie w wyniku pandemii Covid-19, stacje medialne podlegają pod sporą presję ekonomiczną, chociażby z powodu niższych przychodów z reklam. Dotyczy to przedsiębiorców każdych rozmiarów, jednak szczególnie dotkliwie uderza w małe i lokalne serwisy informacyjne.

Dziennikarze i pracownicy mediów nie są bezpieczni

Pośród wszystkich krajów, które zostały uwzględnione w raporcie, w większości z nich dziennikarze pracują w coraz większym niebezpieczeństwie. Mowa tu o przypadkach nękania, ale również o fizycznych atakach: takie niepokojące działania wobec dziennikarzy zgłaszane są przez organizacje ochrony praw człowieka w 11 krajach. W Holandii pracownicy medialni mówią o nasilającej się przemocy i brutalnej narracji przeciwko mediom. W lipcu 2021 r., sytuacja sięgnęła zenitu, kiedy reporter śledczy Peter R. de Vries został zastrzelony w biały dzień w Amsterdamie.

Dodatkowo ataki nie ograniczają się wyłącznie do życia offline, a równie często prowadzone są wirtualnie. W przypadku niemieckich dziennikarzy, większość nękania, z jakim się zmagają, ma miejsce w internecie. W efekcie część z nich decyduje się na autocenzurę i rezygnuje z poruszania gorących tematów, jak na przykład migracja.

Ograniczanie wolności wypowiedzi i informacji

Nasze organizacje członkowskie i partnerskie w całej UE zgłaszają rosnącą liczbę restrykcji i ograniczenia wolności słowa i dostępu do informacji.

We Francji uchwalono nową ustawę "Wspierania poszanowania zasad Republiki", w wyniku której dziennikarze nie mogą już swobodnie zgłaszać i ujawniać przypadków przemocy policyjnej. W Słowenii poczyniono pierwsze kroki w celu wprowadzenia nowych przepisów kryminalizujących zniewagi, w tym zniesławianie osób publicznych. W ten sposób prawo pozwalałoby na karanie głosów krytyki wobec premiera czy innych urzędników państwowych.

Istniejącym problemem jest również ograniczanie i uniemożliwianie dostępu do informacji. W Polsce kilkudziesięciu dziennikarzom odmówiono dostępu do granicy z Białorusią.

Jak widzimy - wiele trzeba zmienić, aby chronić wolność mediów i zapewnić ich pluralizm w Europie. Komisja Europejska pracuje aktualnie nad nowym aktem prawnym: europejskim aktem o wolności mediów, mającym chronić różnorodność i niezależność mediów w UE. Powinien on uwzględnić zdefiniowanie środków do zwiększenia transparentności w zakresie własności mediów oraz opracować przepisy zapewniające bezpieczeństwo pracy dziennikarskiej.

Nasze zalecenia dla Komisji obejmują ponadto:

• Sprawiedliwą i transparentną dystrybucję funduszy do stacji medialnych.
• Wspieranie niezależności redakcyjnej od wszelkich form ingerencji publicznej i prywatnej. Należy szczególnie zadbać o ochronę źródeł dziennikarskich.
• Wprowadzenie właściwych mechanizmów egzekucji prawa, jak chociażby ustanowienie Rady Wolności Mediów i coroczne monitorowanie kondycji wolnych mediów w Europie.

Aby dowiedzieć się więcej o obecnym stanie prasy w całej Unii Europejskiej oraz o tym, co można zrobić, aby chronić dziennikarzy i wolność mediów, przeczytaj nasz raport tutaj.

Więcej na ten temat możesz przeczytać również w tych artykułach:

Jak UE może wykorzystać szansę nie do odrzucenia, aby chronić wolne media

UE musi działać - niektóre rządy stosują taktykę Putina i przejmują kontrolę nad mediami

Wolność mediów w Europie stoi w obliczu wielu zagrożeń: Raport 2022