Co oznacza wolność informacji?

Wolność informacji to prawo obywateli do dostępu do informacji leżących w interesie publicznym, jeśli są one w posiadaniu państwa. Jest uznawana przez ONZ za podstawowe prawo człowieka i w wielu krajach jest chroniona na mocy konstytucji.

Prawo dostępu do informacji składa się z dwóch elementów. Pierwszy element zobowiązuje organy publiczne do publikowania informacji o ich działalności, polityce i budżetach. Oznacza to, że państwo powinno być proaktywne w swoim podejściu do udostępniania informacji, aby ludziom łatwiej było zrozumieć, jak funkcjonują organy publiczne i aby mogli ocenić, czy dobrze sobie radzą.

Drugi element ma charakter reaktywny: organy publiczne są zobowiązane do odpowiadania na pochodzące od członków społeczeństwa prośby o udzielenie informacji i dostęp do dokumentów, nawet bez podania przyczyny. Teoretycznie wszystkie istotne informacje powinny być dostępne, jednak dopuszczalne są wyjątki, jeżeli ujawnienie zagrażałoby innym wartościom, takim jak prywatność, bezpieczeństwo narodowe lub interesy handlowe.

Jaka jest główna funkcja wolności informacji?

Rządy mają obowiązek działać w najlepszym interesie ludzi. Jeśli chcemy rozliczać polityków, musimy jasno i szczegółowo wiedzieć, za co są odpowiedzialni, co robią i jak działa system polityczny.

Łatwiej powiedzieć niż zrobić. Dla większości z nas, którzy patrzą na system tylko z zewnątrz, szczegółowe zrozumienie działania naszego aparatu państwowego jest prawie niemożliwe. Prawdopodobnie możemy niejasno wyjaśnić, jak działa nowoczesna demokracja przedstawicielska, ale w praktyce jest to zagnieżdżony system składający się z wielu ruchomych części. Przy niezliczonych ministerstwach i instytucjach publicznych, z których każde ma swoje własne zasady, obowiązki i prawa, przeciętny laik nie jest w stanie zrozumieć wewnętrznego funkcjonowania państwa.

Poza tym większość z nas jest zajęta swoim życiem i nie ma ani czasu, ani ochoty na szczegółowe badania.

Ignorancja jest idealną pożywką dla korupcji, złego zarządzania i dyskryminacji, i właśnie na to liczą pozbawieni skrupułów politycy i korporacje. Informacja działa jak antidotum, ponieważ rzuca światło na wykroczenia i rodzi kulturę odpowiedzialności. Dlatego dostęp do informacji jest warunkiem wstępnym zdrowej demokracji, ponieważ umożliwia społeczeństwu informowanie, zaangażowanie i zachęca do znaczącego zaangażowania obywatelskiego.

Zasada wolności informacji została ustanowiona w celu wzmocnienia przejrzystości, zapewnienia odpowiedzialności rządu, poprawy wiedzy opinii publicznej oraz zapewnienia efektu odstraszającego wobec niewłaściwego zarządzania i korupcji. Dlatego też ONZ podkreśla, że konieczne jest utrzymanie rządów prawa.

Gdy od polityków wymaga się przejrzystości w ich działaniach, na przykład w zakresie wydatkowania środków publicznych, zmniejsza się prawdopodobieństwo nadużycia władzy i zwiększa się uczciwość urzędu. To z kolei sprzyja większemu zaufaniu do rządu i pomaga stworzyć stabilną i odporną demokrację.

Prawo do informacji stanowi podstawę zasady „prawa do wiedzy” i jest szeroko wykorzystywane w celu monitorowania i oceny zachowania władz przez „strażników” społeczeństwa, takich jak dziennikarze, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i naukowcy.

Z punktu widzenia ochrony danych ważne jest, aby obywatele mieli prawo do żądania dostępu do informacji dotyczących ich samych i będących w posiadaniu rządu.

Dookoła świata: jak swobodny jest przepływ informacji na całym świecie?

Chociaż swobodny dostęp do informacji nie jest jeszcze możliwy na całym świecie, trend w kierunku większej otwartości i przejrzystości wskazuje właściwy kierunek.

Szwecja jest uważana za kraj z najstarszym na świecie prawem dotyczącym wolności informacji, a ustawa o wolności prasy została uchwalona w 1766 roku. Ustawa oznaczała koniec cenzury i ustanowiła prawo społeczeństwa do wglądu do oficjalnych rejestrów szwedzkich instytucji publicznych”.

Od tych skromnych początków dostęp do informacji na całym świecie zdecydowanie wzrósł, zwłaszcza w ciągu ostatnich 15 lat. Podczas gdy w 1990 roku tylko 13 krajów miało prawo do informacji, dziś jest to 118 krajów, które obejmują prawie 90% światowej populacji. Zmiany te znajdują odzwierciedlenie nie tylko w prawie, ale także w zmianie mentalności w kierunku bardziej otwartej i przejrzystej formy demokracji. Posiadając ustawowe prawo dostępu do informacji, obywatele mogą korzystać ze swoich praw i zapewnić, że władze publiczne dbają o ich interesy zgodnie z prawem.

Wiele pozostaje jednak jeszcze do zrobienia. Raport Liberties na temat praworządności wykazał, że w Europie nadal brakuje prawdziwego zaangażowania na rzecz przejrzystości, o czym świadczą ataki na głosy krytyki mediów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz słaba przejrzystość wymiaru sprawiedliwości. Raport Liberties pokazał w szczególności, jak wrogie postawy wobec mediów prowadzą do zwiększonych ograniczeń w dostępie do informacji będących przedmiotem zainteresowania publicznego. Dostęp do poufnych informacji został ograniczony w kilku krajach, w tym w krajach o silnych demokracjach: Belgii, Irlandii, Włoszech, Węgrzech, Holandii, Polsce, Słowenii i Hiszpanii. To znacznie utrudnia pracę aktywistom, dziennikarzom, obrońcom praw obywatelskich i strażnikom.

Czym jest ustawa o wolności informacji?

Ustawa o wolności informacji stanowi podstawę prawną prawa do informacji, na której może polegać opinia publiczna w celu uzyskania dostępu do informacji będących w posiadaniu władz publicznych.

Prawo daje każdemu członkowi społeczeństwa możliwość żądania dostępu do pewnych materiałów, takich jak kopia dowolnego dokumentu noszącego jego nazwisko i przechowywanego w aktach.

Jak wspomniano wcześniej, ustawa o wolności informacji składa się z dwóch części:

• organy publiczne są zobowiązane do publikowania informacji o swojej działalności
• społeczeństwo ma prawo żądać informacji od organów publicznych,

Podczas gdy prawo dotyczące wolności informacji jest prawem krajowym, co oznacza, że ma zastosowanie na terytorium danego kraju, obywatele i mieszkańcy Unii Europejskiej są uprawnieni do dostępu do informacji od instytucji UE na mocy art. 15 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Dzięki temu obywatele mogą uzyskać dokumenty będące w posiadaniu Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej, takie jak informacje o przepisach, dokumenty urzędowe czy protokoły z posiedzeń.

Ustawa o wolności informacji: jak złożyć wniosek?

Kroki związane z żądaniem informacji na mocy ustawy o wolności informacji są określone w poszczególnych przepisach krajowych, ale zwykle opierają się na prostej formule.

Osoba lub organizacja poszukująca informacji musi złożyć wniosek na piśmie, podając swoje dane osobowe (imię i nazwisko oraz adres zwrotny/adres e-mail) oraz szczegółowo określić, jakich informacji poszukuje i w jakiej formie. Zwykle prawo to obejmuje tylko informacje zapisane, to znaczy informacje przechowywane na komputerach, w wiadomościach e-mail, w drukowanych lub odręcznych dokumentach, a także obrazy, nagrania wideo i audio.

Inne materiały na ten temat:

The Legacy Of Daphne Caruana Galizia & What The EU Should Do To Protect Journalists, NGOs

Czym jest dziennikarstwo strażnicze: definicja, przykłady, wpływ na demokrację

5 powodów, dla których wolność słowa jest tak ważna dla demokracji