To podstawowe prawo człowieka jest zagwarantowane przez kilka dokumentów, w tym przez Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Europejską Konwencję Praw Człowieka, Amerykańską Konwencję Praw Człowieka oraz większość krajowych konstytucji na całym świecie.

W demokratycznych społeczeństwach swobodne gromadzenie się jest jednym z instrumentów, dzięki którym ludzie mogą wpływać na procesy społeczne. Być może pierwszy obraz, który przychodzi Ci do głowy po usłyszeniu terminu "wolność zgromadzeń" to masowa demonstracja na największym placu miasta, czy też olbrzymi marsz po największej ulicy w stolicy, prowadzony przez znanego działacza na rzecz praw obywatelskich lub lidera opozycji. Zgromadzenia mogą jednak przybrać wiele różnych form.

Można korzystać z wolności zgromadzeń nie tylko poprzez uczestnictwo w demonstracjach, marszach czy wiecach, ale także w ramach spotkań odbywających się w parku miejskim, czy też oglądając spektakle organizowane w miejscach publicznych.

Obowiązki państwa

W społeczeństwach demokratycznych organizatorzy zgromadzenia mogą wybrać czas i miejsce, które uznają za najbardziej odpowiednie do wyrażania swoich poglądów. Istnieją pewne przypadki, w których demokratyczne państwa mogą w legalny sposób uniemożliwić organizację takich wydarzeń, bez ograniczania wolności zgromadzeń. Zakazanie organizacji głośnej demonstracji mającej odbyć się w środku nocy, może okazać się uzasadnione, ponieważ może nieproporcjonalnie zakłócić życie wielu okolicznych mieszkańców. Nie byłoby jednak słuszne odmówienie organizacji głośnej demonstracji przed budynkiem parlamentu podczas trwania obrad. Odrzucenie wniosku o zamknięcie wszystkich ważnych dróg w danym mieście na cały dzień, w celu przeprowadzenia marszu, może również okazać się słuszne, ponieważ mogłoby to uniemożliwić wielu mieszkańcom odebranie dzieci ze szkoły, przejazd karetek pogotowia itp. Mieszkańcy muszą jednak tolerować pewne niedogodności z tym związane.

Władza publiczna ma negatywne i pozytywne obowiązki związane z pokojowymi demonstracjami. Negatywnym obowiązkiem jest to, że państwo i policja nie mogą ingerować ani zabronić organizacji pokojowej demonstracji. Pozytywnym obowiązkiem jest pomoc i ochrona podczas pokojowych demonstracji, koordynacja ruchu, utrzymywanie porządku publicznego i ochrona demonstrantów przed tymi, którzy chcą zakłócić demonstrację.

Czasami organizowane są także demonstracje, o których policja nie jest powiadomiona. Dzieje się tak dlatego, że rodzą się one spontanicznie lub dlatego, że demonstracja została zakazana. Należy jednak podkreślić, że brak wcześniejszego powiadomienia nie daje państwu prawa do użycia siły wobec pokojowych demonstrantów. Jeśli demonstracja zostanie uznana za niezgodną z prawem - ze względu na brak powiadomienia władz - nie oznacza to, że policja jest automatycznie uprawniona do interwencji. Jeśli demonstracja jest spokojna, nie ma powodu, aby ingerować.

Korzyści dla społeczeństwa

Państwa nie mogą ograniczyć wolności zgromadzeń tylko dlatego, że organizatorzy chcą wyrazić poglądy, które są kontrowersyjne lub dlatego, że osoby u władzy, są przekonane, że pomysły demonstrantów mogą zainteresować społeczeństwo. Oczywiście, jeśli zagrożone jest bezpieczeństwo publiczne, władza może legalnie rozbić demonstrację. Może do tego dojść, jeśli pokojowa demonstracja zamieni się w gwałtowną, ludzie zaczną podpalać samochody lub włamywać się do sklepów. W takich okolicznościach, aby rozgromić tłum, policja może legalnie użyć siły, chroniąc tym samym dobrobyt i zdrowie innych obywateli. Ale siła, której używa w takich przypadkach władza publiczna, nigdy nie powinna przekraczać minimalnej siły potrzebnej do przywrócenia bezpieczeństwa.

Wyrażając zgodę na organizację demonstracji, społeczeństwo odnosi wiele korzyści. Wolność zgromadzeń jest ważnym środkiem, za pomocą którego społeczeństwo może wyrazić swoje opinie na temat przywódców i innych członków społeczeństwa. Prowokuje debatę publiczną i różnorodność oraz jest właściwym narzędziem służącym do wprowadzania zmian.

Ponieważ organizacja marszu wymaga stosunkowo mniej zasobów niż inne sposoby efektywnej komunikacji, ta metoda jest często stosowana przez bezsilne osoby, których w innym wypadku nikt nie usłyszy. Demonstracje mogą nam przeszkadzać, np. gdy próbujemy dostać się do pracy, a najkrótsza trasa jest zamknięta z powodu takiego wydarzenia. Może to być naprawdę irytujące. Powinniśmy jednak pamiętać, jak ważne jest, abyśmy wszyscy mogli wyrazić swoje zdanie. Kiedy pozbawia się ludzi możliwości zabrania głosu, jednocześnie pozbawia się ich godności.