Czym dokładnie jest wolność zgromadzeń?
Wolność zgromadzeń jest podstawową wolnością obywatelską zapisaną w artykule 20 Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz w artykule 12 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Polega na prawie do publicznego i pokojowego gromadzenia się ludzi.
W tym przypadku „zgromadzenie” niekoniecznie oznacza spotkanie kilku osób. Spotykanie się z przyjaciółmi w weekend, żeby pójść na mecz piłki nożnej lub na koncert rockowy z tysiącami ludzi, nie jest „zgromadzeniem” w sensie wolności zrzeszania się. Chodzi raczej o to, że ludzie mają prawo spotykać się z innymi, aby wyrazić opinię lub uzyskać pewne informacje, na przykład poprzez udział w Młodzieżowym Strajku Klimatycznym. W związku z tym zgromadzenia stanowią ważną częścią kultury debaty publicznej i nie tylko dają obywatelom możliwość np. wyrażenia niezadowolenia z nowej ustawy, ale także pomagają rządowi zrozumieć, czego chcą obywatele.
Co niemiecka konstytucja mówi o wolności zgromadzeń?
Artykuł 8 niemieckiego Grundgesetz gwarantuje wolność zgromadzeń. Paragraf 1 stanowi, że wszyscy Niemcy mają prawo do pokojowych i nieuzbrojonych zgromadzeń bez rejestracji i pozwolenia. Paragraf 2 nieco to ogranicza, ponieważ zgromadzenia na wolnym powietrzu mogą być ograniczone na podstawie prawa.
Oprócz art. 8 GG istnieje również ustawa o zgromadzeniach, która określa pewne przepisy dotyczące prawa do zgromadzeń. Niektóre kraje związkowe (np. Bawaria i Dolna Saksonia) mają własne Landesversammlungsgesetz („prawo o zgromadzeniach państwowych”), inne stosują się do prawa federalnego.
Jakie są uzasadnione ograniczenia?
Jak wspomnieliśmy, zgromadzenia „na wolnym powietrzu” mogą podlegać ograniczeniom. Co to oznacza lub dlaczego może to być konieczne? W przypadku takich wydarzeń ustawodawca może wymagać ich rejestracji. Zasadniczo należy to zrobić w odpowiednim urzędzie (Versammlungsbehörde) nie później niż 48 godzin przed publicznym ogłoszeniem zgromadzenia. Dzieje się tak głównie ze względów praktycznych, ponieważ może być konieczne przekierowanie ruchu drogowego, jeśli np. demonstracja maszerujące przez centrum miasta lub w celu zagwarantowania bezpieczeństwa.
Ponadto mogą istnieć pewne wymagania, które musi spełnić zgromadzenie na świeżym powietrzu, takie jak przestrzeganie instrukcji policji dotyczących trasy demonstracji.
Ta zasada nie dotyczy tzw. spotkań spontanicznych, czyli takich, na których ludzie spotykają się nieplanowanie i bez organizatora.
W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa lub porządku publicznego spotkanie może zostać przerwane przez policję lub wcześniej zabronione. Jednak obie opcje powinny być zawsze ostatecznością i mogą mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy nie są przestrzegane przepisy dotyczące konkretnego zgromadzenia. Takie warunki mogą dotyczyć zarówno przebiegu wydarzenia, jak wspomnianej trasy, którą ma podążać demonstracja, albo jej treści. W przypadku nieodpowiedniej treści dana osoba może otrzymać zakaz mówienia lub noszenia sztandaru. Może się tak zdarzyć na przykład, jeśli prawicowa grupa ekstremistyczna maszeruje z flagami ze swastykami (symbol zakazany w Niemczech), co jest karalne nie tylko w przypadku zgromadzeń.
Prawo do zorganizowania zgromadzenia nie ma również zastosowania, jeżeli ma ono na celu promowanie partii uznanej za niekonstytucyjną.W przypadku wcześniejszego zakazu spotkania organizatorzy mogą udać się do sądu. Następnie sąd decyduje, czy zakaz był zgodny z prawem lub czy zgromadzenie może się odbyć.
Jakie są obowiązki państwa w zakresie wolności zgromadzeń?
Państwo niemieckie jest zobowiązane do zagwarantowania wolności zgromadzeń, niezależnie od poglądów wyrażanych przez uczestników. Nie powinno się zakazywać demonstracji na rzecz zwiększenia ilości energii odnawialnej, ponieważ rząd planuje nowe elektrownie jądrowe.
Prawodawca powinien również promować wolność zgromadzeń, umożliwiając korzystanie z prawa do pokojowych zgromadzeń bez dyskryminacji. Co to oznacza w praktyce? Kiedy na przykład prawicowa grupa ogłasza demonstrację, zwykle w tym samym czasie odbywają się lewicowe kontrmanifestacje. Często dochodzi też do gwałtownych konfrontacji. Jednak obawy związane z takimi konfrontacjami nie mogą wpływać na to, czy demonstracja może się odbyć.
Oznacza to na przykład, że fakt, iż można założyć, że na demonstracji będą miały miejsce gwałtowne kontrdemonstracje, nie jest wystarczającym powodem, aby od razu odmówić zgody na organizację demonstracji.
Czym właściwie jest „spokojna dzielnica”?
Wokół trzech organów konstytucyjnych w Niemczech – niemieckiego Bundestagu, Bundesratu i Federalnego Trybunału Konstytucyjnego – oraz wokół parlamentów poszczególnych krajów związkowych istnieje tzw. „spokojna dzielnica” („Befriedeter Bezirk”). Na tych obszarach zgromadzenia na świeżym powietrzu są generalnie zabronione. Jest to uzasadnione koniecznością zapewnienia zdolności do pracy i funkcjonowania tych organów.
Jednak w niektórych przypadkach mogą zaistnieć wyjątki, a mianowicie, jeśli można założyć, że zgromadzenie nie ograniczy pracy instytucji, której dotyczy. Może tak być na przykład, gdy niemiecki Bundestag ma przerwę letnią i nie odbywają się żadne posiedzenia.
Ubieganie się o zgodę na organizację zgromadzenia w tej dzielnicy jest trudniejsze niż w innym miejscu. O przyjęciu wniosku decydują Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i prezes danego organu konstytucyjnego. Zgłoszenie należy złożyć co najmniej siedem dni przed rozpoczęciem demonstracji. Spontaniczne zgromadzenia nie są dozwolone.
Wolność zgromadzeń w Niemczech: Jaka obecnie wygląda sytuacja?
Podobnie jak w wielu innych dziedzinach życia publicznego, pandemia koronawirusa spowodowała poważne ograniczenia wolności zgromadzeń.
Szczególnie na początku pandemii, kiedy panowała duża niepewność co do wirusa i jego konsekwencji, zdrowie publiczne było często umieszczane ponad podstawowym prawem do wolności zgromadzeń. Wiele krajów związkowych wydało również zakazy zgromadzeń wraz z rozporządzeniami ustawowymi w celu ochrony ludności przed Covid-19. Obejmowały one od całkowitego zakazu zgromadzeń do wyjątków, w przypadku których takie spotkania musiały być autoryzowane. Jednak konstytucja nie przewiduje takiego zastrzeżenia, ponieważ wyraźnie stwierdza, że wolność zgromadzeń obowiązuje bez zezwolenia. Dlatego niemiecki Trybunał Konstytucyjny orzekł w wyroku z kwietnia 2020 r., że całkowite zawieszenie wolności zgromadzeń jest niezgodne z prawem.
Istnieją obawy, że podczas pandemii powstały nowe środki ograniczające, które mogłyby zostać użyte również w innych kryzysach społecznych.
Jednak nasza demokracja rozwija się dzięki wymianie społecznej i kształtowaniu opinii politycznych. Swoboda zgromadzeń jest niezbędna, aby zagwarantować jedno i drugie. Zakazy muszą być zawsze ostatecznością - zasadą, która powinna obowiązywać w wyjątkowych czasach, takich jak pandemia.
Inne materiały na ten temat:
Lithuanian Pride March Goes Ahead Despite Local Efforts To Restrict Freedom Of Assembly
Teenage Pro-Abortion Protesters Targeted For Participation; “Hungary Style Takeover" Of Media
Civicus: Orbán's Government Targets LGBTI Rights Amid the Pandemic and Bans Protests
Zdjęcia:
Mélodie Descoubes/Unsplash
