Wiedza to potęga. Twój wkład ma znaczenie.

Integracja Europy, utworzenie jednego bloku, którego wspólną misją jest promocja praw, swobód i jakości życia wszystkich Europejczyków, jest oszałamiającym osiągnięciem minionego stulecia. Jednak mimo wspólnych wysiłków uczynienia Europy lepszym miejscem, wykluczenie społeczne nadal jest ogromnym, jeśli nie wciąż rosnącym, problemem. Aby zrealizować naszą wizję wolnej, równej Europy, o którą walczymy, konieczne jest wzmożenie wysiłków walki z nierównością społeczną. Nawet jeśli nie jesteśmy bezpośrednimi ofiarami społecznego wykluczenia, wspólne zwalczanie tego problemu jest w interesie nas wszystkich, bo tylko to pozwoli nam na stworzenie wolnego, sprawiedliwego i żyjącego w dostatku społeczeństwa, którego wszyscy pragniemy.

Czym jest wykluczenie społeczne?

Wykluczenie społeczne to sytuacja, w której nie wszyscy mają równy dostęp do możliwości i usług, które pozwoliłyby im wieść godne, szczęśliwe życie. Dotyczy to też niemożności zabrania głosu i bycia usłyszanym zgodnie z zasadami społeczności, w których żyjemy. Możliwości i usługi, które mogą być nieosiągalne to chociażby infrastruktura - nawet ta podstawowa, jak elektryczność czy bieżąca woda - i usługi takie jak publiczna edukacja, opieka zdrowotna czy system opieki społecznej.

Można to porównać do sieci energetycznej, która łączy ze sobą różne elementy społeczeństwa, zapewniając połączenie każdej jego części, aby czerpały takie same korzyści. Wykluczenie społeczne odnosi się do obszarów wyłączonych z obiegu zasilania – społeczności, które nie są podłączone do sieci i nie mogą cieszyć się takimi samymi korzyściami i możliwościami jak wszyscy inni. Społeczności te są często określane jako „zmarginalizowane”, a „marginalizacja społeczna” to kolejny termin używany do opisania wykluczenia społecznego.

Teoretycznie każda osoba ma pewne prawa, które powinny zapobiegać takiemu "wyłączeniu z zasilania". Prawa człowieka zapewniają każdemu takie samo prawo do zabierania głosu, równego traktowania przez prawo i aktywnego uczestniczenia w debacie publicznej na temat społeczeństwa, w którym żyjemy. A prawa społeczne, takie jak opieka zdrowotna i edukacja, mają zapewnić każdemu równy dostęp do tych samych podstawowych możliwości i usług. Ale kiedy te prawa nie są chronione lub kiedy rządy odmawiają równego przyznawania tych praw, zaczynają pojawiać się obszary "pozbawione zasilania".

Jakie rodzaje społecznego wykluczenia istnieją?

Wykluczenie społeczne może wystąpić na wiele sposobów i na różnych poziomach. Często jednak wykluczenie społeczne w jednej dziedzinie życia ściśle łączy się z wykluczeniem na innym polu. Na przykład wykluczenie społeczne występuje wtedy, kiedy określonym grupom odmawia się takiego samego dostępu do edukacji, jak reszcie społeczeństwa. Pomyśl o sytuacji Romów w wielu krajach. Utrudnianie im dostępu do edukacji uniemożliwia im z kolei zdobycie kwalifikacji niezbędnych do dobrej pracy. I na tym nie koniec – w efekcie nie są w stanie zapewnić sobie godnego domu i mogą nie móc pozwolić sobie finansowo na założenie rodziny. Tak więc ich wykluczenie z systemu edukacji powoduje efekt domina, który wyklucza ich z innych kluczowych części społeczeństwa. Efekt domina i niemożność przezwyciężenia go oznaczają również, że wykluczenie społeczne często przekazywane jest z pokolenia na pokolenie, tak że pewne grupy są skazane na wieczne wykluczenie poza "sieć energetyczną".

Ludzie mogą być wykluczeni ze społeczeństwa z wielu powodów. Często dzieje się tak dlatego, że należą do określonej grupy etnicznej lub mniejszościowej, która spotyka się z dyskryminacją w swoim społeczeństwie. Jednak przyczyną może być też to, jak ktoś się identyfikuje. Członkowie społeczności LGBTQI od dawna spotykają się z dyskryminacją, która negatywnie wpływa na ich możliwości znalezienia pracy, a nawet skutkuje w zakazie wstępu do niektórych miejsc, takich jak bary i restauracje, które są dostępne dla innych. Te przypadki wykluczenia społecznego są w większości konsekwencją bezpośredniej dyskryminacji.

Dyskryminacja pośrednia również skutkuje wykluczeniem społecznym. Osoby niepełnosprawne są często wykluczane ze społeczeństwa z powodu podstawowych braków udogodnień w infrastrukturze, takich jak budynki bez wind lub ramp. Niektórym może się to wydawać drobnostką, ale z tego powodu osoby niepełnosprawne nie mogą uczestniczyć w pełni w życiu publicznym, mogą nie mieć możliwości dzielenia się swoimi opiniami w ważnych kwestiach, a nawet odbiera im się prawo głosu i decyzyjności w sprawie przyszłości ich społeczeństwa.

A regulacje, które pozornie wydają się sprawiedliwe, mogą przyczyniać się do pogłębiania dyskryminacji. Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin zarabiają gorzej niż pracownicy zatrudnieni na pełen etat i często otrzymują uboższy system świadczeń, takich jak opieka zdrowotna czy opieka społeczna. Choć może się to wydawać słuszne, weź pod uwagę, że kobiety znacznie częściej niż mężczyźni podejmują pracę w niepełnym wymiarze godzin. Zauważmy też, że pracownicy podejmujący prace na zlecenia to w przeważającej mierze mniejszości etniczne. Tak więc przepisy prawa pracy, które nie dyskryminują bezpośrednio pewnych grup, mimo wszystko powodują lub nasilają ich dyskryminację i wykluczenie społeczne.

Bieda i wykluczenie społeczne: czy zawsze idą ze sobą w parze?

Często zdarza się, że osoby wykluczone społecznie jednocześnie żyją w ubóstwie. Jeśli nie stać Cię na podstawowe rzeczy, takie jak jedzenie, ubranie lub mieszkanie, nie masz możliwości poruszania się transportem publicznym w razie potrzeby lub nie masz dostępu do opieki zdrowotnej, gdy jesteś chory lub ranny, prawdopodobnie nie będziesz też brać udział w wielu obszarach społeczeństwa. Faktem jest też, że mniejszości etniczne są zazwyczaj w gorszej sytuacji ekonomicznej niż ogół społeczeństwa. Mniejszości etniczne mają większe trudności z dostępem do dobrze płatnej pracy, dobrych szkół, lepszego standardu mieszkań lub dobrze zaopatrzonych i obsadzonych wykwalifikowanym personelem placówek opieki zdrowotnej. Tak więc dyskryminacja, zarówno bezpośrednia, jak i pośrednia, pogłębia ubóstwo mniejszości etnicznych częściej niż innych grup.

Ale można być ubogim w dochody, a jednak nie pozostawać w wykluczeniu społecznym. Społeczeństwa z systemem redystrybucji podatkowej często świadczą lepsze i łatwiej dostępne usługi publiczne. Zapewnienie takich rzeczy jak bezpłatny dostęp do transportu publicznego, opieki zdrowotnej lub lokali socjalnych może pozwolić osobom żyjącym w ubóstwie ekonomicznym uniknąć wykluczenia społecznego. Niektóre kraje starają się nawet wprowadzić takie koncepty jak dochód minimalny, który może również pomóc ludziom wyjść z ubóstwa ekonomicznego i uniknąć wynikających z niego form wykluczenia społecznego.

Jak i w jakim stopniu wykluczenie społeczne wpływa na życie ludzi?

Oczywiście wykluczenie społeczne może mieć duży wpływ na czyjeś życie. Przyjrzeliśmy się wielu możliwym skutkom i przejawom wykluczenia. Fakt, że wykluczenie z jednej dziedziny życia może jednocześnie wywoływać wykluczenie na innym polu, podkreśla, jak dramatycznie może wpłynąć na wszystkie obszary życia danej osoby. Jeśli nie możesz wysłać swoich dzieci do dobrej szkoły lub w ogóle do żadnej szkoły, mogą one nie być w stanie znaleźć dobrej pracy. Jeśli nie masz dostępu do dobrej opieki zdrowotnej, w razie poważnej choroby będziesz musiał zrezygnować z każdej wykonywanej pracy, pogrążając się w ekonomicznej biedzie.

W takich przypadkach niezmiernie trudna jest zmiana swojego statusu quo. Kiedy jesteś wykluczony społecznie, Twój głos i Twoje opinie na temat społeczeństwa, w którym żyjesz nie są wysłuchiwane z uwagą, a rządzący mogą nie interesować się prawami, które uderzają bezpośrednio w Ciebie. Wykluczenie społeczne utrudnia również głosowanie w wyborach, czyli odbiera najbardziej fundamentalne narzędzie obywatelskiego wpływu na kształtowanie przyszłości społeczeństwa. Jak utrudnia się głosowanie wykluczonym społecznie? Dotarcie do lokalu wyborczego może być zbyt czasochłonne lub zbyt kosztowne lub poprzez bezpośrednią dyskryminację, taką jak pominięcie pewnych grup etnicznych w spisach wyborców lub niedoszacowanie w spisie ludności.

Przykłady wykluczenia z codziennego życia społecznego?

Przyjrzeliśmy się kilku przykładom wykluczenia społecznego, ale ważne jest, aby uświadomić sobie, jak bardzo „codzienna” jest ta sytuacja. Dobrym przykładem są budynki wyposażone tylko w schody. Lub bary i restauracje, które z zasady odmawiają obsługi osób ze społeczności LGBTQI. Wykluczenie społeczne jest również na porządku dziennym w obszarze edukacji. Niektóre szkoły mogą wykluczać reprezentantów określonych grup etnicznych lub religijnych. Albo odmówić edukowania osoby niepełnosprawnej. Wykluczenie społeczne występuje również w działaniach policyjnych. Kiedy policja koncentruje swoje wysiłki na konkretnych społecznościach, stają one w obliczu nadmiernych podejrzeń i postrzega się je jako odpowiedzialne za wysokie wskaźniki przestępczości w społeczeństwie, nawet jeśli w rzeczywistości wcale nie jest to prawda. A to może sprawiać, że chociażby uprzedzeni właściciele mniej chętnie wynajmują mieszkania osobom z tych społeczności.

Obecna sytuacja: jak wygląda problem wykluczenia społecznego na świecie?

Sytuacja drastycznie różni się w zależności od kraju. W społeczeństwach z bardziej postępowymi rządami wykluczenie społeczne jest zdecydowanie niższe. Przykładem mogą być kraje skandynawskie, które dzięki redystrybucyjnemu systemowi podatkowemu stworzyły godne pozazdroszczenia systemy opieki socjalnej, które pomagają poprawić sytuacje społeczności i jednostek, którym w przeciwnym razie groziłoby wykluczenie społeczne. Mniejsze gesty, takie jak udostępnienie osobom bezdomnym darmowego korzystania z transportu publicznego w Berlinie, również pomagają ludziom uniknąć wykluczenia społecznego.

Jednak nadal jest zbyt wiele krajów, w których wykluczenie społeczne pozostaje ogromnym problemem. Problem tylko nasilił się w wyniku pojawienia się populistycznych rządów o tendencjach autorytarnych. W ich przypadku wykluczenie społeczne jest właściwie jednym z narzędzi i założeń programowych. Wykorzystują wykluczenie społeczne, aby podzielić klasę robotniczą według różnic rasowych oraz aby podsycać niechęć do mniejszości, które obwiniają za istniejącą biedę. W ten sposób typują kozły ofiarne, które mogą obwiniać za własne błędy, i wzbudzają strach wśród społeczeństwa, który może być przydatną dźwignią manipulacji podczas wyborów.

Jak walczymy z wykluczeniem społecznym?

Aby walczyć z wykluczeniem społecznym, musimy budować bardziej zjednoczone społeczeństwa. Możemy do tego wykorzystać zasady i przepisy. Ustalenie podstawowej płacy minimalnej, która wyciągnie ludzi z ubóstwa ekonomicznego, wywoła efekt domina, który może pomóc im uniknąć wykluczenia społecznego również w innych obszarach. Systemy podatkowe, które finansują efektywne systemy opieki społecznej, mogą umożliwić grupom wykluczonym społecznie dostęp do podstawowych usług, z których korzysta reszta społeczeństwa. To z kolei może stworzyć siatkę bezpieczeństwa, która pomoże ludziom przezwyciężyć poważne trudności, jak choroby czy wypadki, aby w ten sposób mieli szansę uniknąć w efekcie sytuacji wykluczenia społecznego.

Ważne jest również, aby rządy dbały o grupy wykluczone społecznie. Zaostrzenie zasad lobbingu, likwidacja luk prawnych pozwalających na korupcję oraz wspieranie grup społeczeństwa obywatelskiego, które pomagają ludziom brać udział w życiu codziennym i debacie publicznej - wszystko to ważne kroki w walce z wykluczeniem społecznym. W końcu wszyscy chcemy żyć w społeczeństwie, które daje każdemu równe szanse, by być wysłuchanym i żyć szczęśliwie.

Doceń wiedzę, wesprzyj Liberties.
Wielkie ruchy zaczynają się od wymiany informacji. Nasze artykuły pomagają zrozumieć najpilniejsze kwestie związane z prawami człowieka, dzięki czemu razem możemy stanąć w obronie tego, co ważne. Wesprzyj nas kupując filiżankę kawy jednemu z naszych autorów.
Wzmocnij nasz głos. Przekaż darowiznę już dziś.