Bezprawnie pozbawieni wolności

Sprawa dotyczy rodziny cudzoziemców (matka z dwójką dzieci), którzy padli ofiarą przemocy w kraju pochodzenia. W trakcie pobytu w strzeżonym ośrodku złożyli wniosek o udzielenie im ochrony międzynarodowej.

Pomimo iż w trakcie postępowania podnieśli okoliczność doznanej przemocy to, wbrew przepisom prawa, nie zostali oni odpowiednio zbadani i zwolnieni ze strzeżonego ośrodka.

W związku z tym, po zwolnieniu cudzoziemców ze strzeżonego ośrodka, prawnicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka złożyli wniosek o zadośćuczynienie za niesłuszne pozbawienie wolności. W trakcie tego postępowania Sąd Okręgowy w Warszawie jak i Sąd Apelacyjny w Warszawie zasądziły zbyt niskie kwoty zadośćuczynienia, nie biorąc pod uwagę wszystkich okoliczności sprawy (m.in. faktu, że jedno z dzieci zostało uderzone przez innego cudzoziemca).

W związku z tym pełnomocnik cudzoziemców złożył kasacje do Sądu Najwyższego, wskazując również na błędy proceduralne.

Sąd Najwyższy uchylił wcześniejszy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Konieczna opinia biegłego, a nie Straży Granicznej

W uzasadnieniu wyroku SN stwierdził m.in., że przy ustalaniu wpływu niesłusznego pozbawienia wolności na stan psychiczny cudzoziemca obowiązkiem sądu jest powołanie biegłych, zaś sąd nie jest uprawniony do samodzielnego ustalania tej okoliczności.

Zdaniem HFPC to stwierdzenie powinno znaleźć zastosowanie także do postępowań o umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku. Sąd powinien zawsze powołać biegłego celem ustalenia stanu cudzoziemca, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że padł on ofiarą przemocy lub jest osobą niepełnosprawną (np. istnieją wskazujące na to opinie psychologiczne sporządzone poza postępowaniem karnym lub też sam wygląd zewnętrzny cudzoziemca wskazuje na problemy zdrowotne).

W takiej sytuacji nie można umieścić cudzoziemca w strzeżonym ośrodku. Tymczasem sądy często decydują o pobycie cudzoziemców w strzeżonych ośrodkach, opierając się jedynie o dokumenty Straży Granicznej, wedle których nie ma przeciwwskazań zdrowotnych do pozbawienia wolności, pomimo iż z opinii sporządzonych przez psychologów z organizacji pozarządowych wynikają wnioski przeciwne.

Standardy ETPC

W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził również, opierając się o orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, że cudzoziemcy umieszczeni w strzeżonym ośrodku znajdują się pod pełną kontrolą państwa polskiego i dlatego jest ono odpowiedzialne za ich bezpieczeństwo i stan zdrowia. A zatem państwo odpowiada za przemoc, jakiej doznało dziecko umieszczone w strzeżonym ośrodku ze strony innego cudzoziemca.

HFPC bierze udział w postępowaniu jako organizacja społeczna.