Jean-Hugues Matelly jest oficerem żandarmerii, który pracuje jako skarbnik zarządu żandarmerii w regionie Pikardii we Francji. Jest on również badaczem w placówce francuskiego Narodowego Naukowego Centrum Badawczego. W kwietniu 2007 r. powstało forum internetowe pt. żandarmi i obywatele. Forum stanowiło administrowaną i moderowaną przestrzeń, umożliwiającą żandarmom i obywatelom wymianę informacji oraz opinii. W 2008 r. Matelly założył i stanął na czele stowarzyszenia „Forum żandarmów i obywateli”, które miało zapewnić podstawę prawną dla działania już funkcjonującej strony internetowej. Cywile, emerytowani żandarmi, ale również żandarmi na służbie przystąpili to stowarzyszenia.

Stowarzyszenie jak związek zawodowy?

Miesiąc po utworzeniu organizacji, Matelly poinformował Dyrektora Generalnego, że stowarzyszenie powstało oraz, że jego podstawowym celem było umożliwienie komunikacji pomiędzy obywatelami i wojskowymi. Dyrektor, po otrzymaniu informacji, nakazał natychmiastową rezygnację ze stowarzyszenia członkom pozostającym na służbie. Uznał on bowiem, że stowarzyszenie ma cechy związku zawodowego, którego tworzenie jest zabronione we francuskim Kodeksie Obrony. Jego szczególne zaniepokojenie wzbudził jeden z celów stowarzyszenia, jakim miała być „ochrona materialnych i niematerialnych interesów żandarmów”. W wyniku reakcji dyrektora, Matelly poinformował go, że dwuznaczne sformułowanie zostanie wykreślone ze statutu. W połowie 2008 r. Matelly formalnie zrezygnował ze stowarzyszenia, pomimo iż usunięto problematyczny zapis. Na początku 2010 r. Rada Stanu odmówiła sądowego rozpoznania obowiązku rezygnacji z członkostwa w stowarzyszeniu Matelly i innych żandarmów na służbie.

Żandarm zwrócił się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ze skargą (nr 10609/10) na naruszenie przez państwo francuskie art. 10 i 11 Konwencji swobody wypowiedzi oraz swobody zrzeszania się.

Wojsko wymaga dyscypliny

Trybunał w wyroku (w języku francuskim) z 2 października 2014 r. rozpoznał sprawę jedynie z perspektywy art. 11 Konwencji, wolności zrzeszania się, której elementem składowym jest prawo do tworzenia związków zawodowych. Postanowienia konwencji nie ograniczają tego prawa do rodzaju zajęcia ani do pełnionej funkcji. W stosunku do armii czy żandarmerii możliwe jest zgodne z prawem ograniczanie prawa. Niemniej jednak wszelkie ograniczenia wprowadzane przez państwa muszą być jak najwęższe w zakresie i jak najbardziej precyzyjne.

Analizując sprawę Matelly strasburscy sędziowie uznali, że uniemożliwienie mu członkostwa w stowarzyszeniu „Forum żandarmów i obywateli” zostało nałożone na podstawie Kodeksu Obrony, w świetle którego zabroniony był udział jedynie w związkach zawodowych, a nie w jakimkolwiek innym stowarzyszeniu. Rada Stanu w jednym z wyroków podkreśliła z kolei, że „obronę materialnych i niematerialnych interesów” członków stowarzyszenia należy uznać za działalność związkową. Regulacja taka miała na celu zagwarantowanie dyscypliny i porządku w wojsku.

Zakaz blankietowy bezprawny

Trybunał badając czy ingerencja w swobodę zrzeszania była proporcjonalna zauważył, że pomimo iż istniały specjalne instytucje do których żandarmi mogli zwracać się z problemami, te instytucje nie mogły zastąpić swobody zrzeszania się, a tym samym tworzenia i uczestniczenia w związkach zawodowych. Nakaz opuszczenia stowarzyszenia przez skarżącego został wydany na podstawie przedłożonej przez niego informacji, bez szerszej analizy, czy stowarzyszenie miało pełnić funkcje związków zawodowych. Ponadto, Dyrektor Generalny nie wziął pod uwagę deklaracji Matelly, co do woli zmiany statutowych postanowień stowarzyszenia. Ograniczenie swobody zrzeszania się nałożone na skarżącego nie było więc właściwe i wystarczające. Było natomiast tak szerokie, iż Trybunał uznał, że zakaz tworzenia związków zawodowych przez żandarmów miał charakter blankietowy. Trybunał ograniczył się do orzeczenia o naruszeniu Konwencji, nie przyznając zadośćuczynienia, ponieważ skarżący nie wystąpił z wnioskiem o jego przyznanie.

W 19 z 42 krajów Rady Europy, które mają jednostki militarne, nie zapewniono żadnego prawa do zrzeszania się personelowi wojskowemu. W wyniku wyroku Matelly, we wszystkich tych krajach powinny nastąpić zmiany legislacyjne, w celu dostosowania ich do standardów Konwencji i uniknięcia podobnych naruszeń w przyszłości.