Badanie przeprowadzone na potrzeby raportu, opracowanego w ramach projektu “Zwalczanie nieświadomych uprzedzeń i dyskryminacji wobec Romów w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych”, zostało przeprowadzone w latach 2019 - 2020. Badanie okazało się prawdziwym wyzwaniem ze względu na brak wcześniejszych danych i wrażliwy charakter zagadnienia. Nasza początkowa hipoteza zakładała, że rasizm instytucjonalny i nieświadome uprzedzenia występują w tych obszarach wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, w których istnieje większy margines uznania, co może negatywnie wpływać na bezstronność procesu.

W ramach badania zebrano opinie zarówno profesjonalistów, jak i osób należących do społeczności romskiej w całej Hiszpanii, co pozwoliło nam zrozumieć prawdziwy wymiar problemu i dopasować odpowiednie rozwiązanie.

Zatrzymania, aresztowania i dochodzenia

Chociaż decyzja o zatrzymaniu nie powinna opierać się na pochodzeniu etnicznym, wygląd fizyczny i stereotypy nadal odgrywają ważną rolę w czasie kontroli tożsamości i policyjnych zatrzymań.

Brak kontroli sądowej i gwarancji na etapie dochodzenia policyjnego budzi poważne obawy, ponieważ możliwe jest stosowanie stereotypowych wzorców, które przypisują pewne przestępstwa określonym grupom.

Sądy, media i stereotypy

Historyczne stereotypy, które łączą Romów z przestępczością, są głęboko zakorzenione w społeczeństwie hiszpańskim i nie możemy wykluczyć ich wpływu na domniemanie niewinności oskarżonych należących do społeczności romskiej.

Media mają duży potencjał w zakresie promowania lub kwestionowania panujących stereotypów. Niestety hiszpańskie media często pielęgnują najbardziej rozpowszechnione stereotypy dotyczące Romów. Chociaż tego rodzaju przekaz medialny może nie mieć bezpośredniego wpływu na decydentów, nadal może wpływać na budowanie podświadomych uprzedzeń.

Innym silnie zakorzenionym stereotypem jest identyfikowanie Romów jako potencjalnie niebezpiecznych przestępców. W połączeniu ze stereotypowym obrazem, zgodnie z którym przestępstwo jest sposobem Romów na życie, takie uprzedzenia mogą prowadzić do nadużywania aresztu tymczasowego wobec tej społeczności. Wynika to z faktu, że bardzo często zatrzymanych Romów klasyfikuje się automatycznie jako grupę o wysokim prawdopodobieństwie recydywy. W przypadkach, które cieszą się dużym zainteresowaniem mediów jeszcze bardziej prawdopodobne jest, z powodu nacisków społecznych i politycznych, stosowanie tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego.

Wyrok

Chociaż sędziowie nie mają pełnej swobody przy wydawaniu wyroku, mogą kierować się uprzedzeniami dotyczącymi prawdopodobieństwa resocjalizacji oskarżonego, co może mieć negatywny wpływ na ugodę, ocenę okoliczności łagodzących lub obciążających lub na zawieszenie kary.

Dyskryminacyjne komentarze na temat Romów są bardzo popularnym zjawiskiem wśród organów ścigania i osób wykonujących zawody prawnicze, co stanowi poważny problem, ponieważ specjaliści ci powinni przestrzegać zasad bezstronności i niedyskryminacji. Nie ma gwarancji, że osoby, które w pozornie „beztroski” sposób dzielą się dyskryminującymi uwagami ze swoimi kolegami, nie będą nieświadomie odzwierciedlać tych samych uprzedzeń w trakcie obrony, oskarżenia lub bezpośrednio, w czasie oceny dowodów lub wyciągania wniosków.

Postrzeganie nierówności i dyskryminacja kształtuje w społeczności romskiej różne mechanizmy reakcji, w tym nieufność, strach i izolację od społeczeństwa. W tym sensie nieufność ludności romskiej wobec wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych jest oczywista i jest jeszcze silniejsza w przypadku policji.

Nadreprezentacja Romów w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych

Niestety brakuje danych w sprawie przestępczości opartych na pochodzeniu etnicznym, co oznacza, że statystyki nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji. Zbieranie danych na temat pochodzenia etnicznego osób osadzonych jest złożone i rodzi wiele pytań, ponieważ dane te są bardzo wrażliwe. Musimy naciskać na to, żeby system gromadzenia danych gwarantował, że informacje są anonimowe i bezpieczne oraz że są wykorzystywane w sposób etyczny i odpowiedzialny.