Możliwość obrony i upominania się o swoje prawa jest niezbędna każdemu obywatelowi: to filar naszej demokracji i sine qua non sprawiedliwego społeczeństwa. Dlatego też dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest wartością zapisaną w Konstytucji Belgii, jak i w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Specyfika tej zasady jest oczywista, jednak nasi przywódcy polityczni wydają się o niej zapominać - podczas ostatniej sesji Parlamentu szereg podjętych kroków poważnie podważyło prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Środki te, wprowadzone z powodu podejrzenia o szeroko zakrojone nadużycia i potrzebę oszczędności za wszelką cenę, znacznie ograniczyły możliwość dostępu do obrońcy z urzędu osobom najuboższym i dużej części klasy średniej.

Środki utrudniające dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Problem udowodnienia ubóstwa aby zakwalifikować się do darmowej pomocy prawnej, został przeniesiony na osobę wnioskującą o pomoc, która musi teraz w krótkim czasie dostarczyć większą ilość dokumentów, często niełatwych do uzyskania. Trudności w procedurach i dostępie do prawników pro-bono, według Urzędu Pomocy Prawnej oznaczają, że wiele osób już nie będzie mogło otrzymać pomocy prawnej.

Budżet pomocy prawnej został w ostatnich latach poważnie uszczuplony, co spowodowało zmniejszenie wynagrodzeń prawników pro-bono (spadek o 4,5% w ciągu ostatnich dwóch lat). Są oni teraz bardziej skłonni zaniechać praktyk udzielania pomocy prawnej.

Front pomocy prawnej - usługa przygotowana przez belgijskie sądy w celu informowania obywateli o ich prawach i doradztwa na temat możliwości obrony, została przeniesiona na wspólnoty przez szóstą reformę państwową, co oznacza, że od wspólnot zależny finansowanie i organizowanie tej kluczowej dla dostępu do wymiaru sprawiedliwości działalności.

Opłaty za usługi doradcze, poprzednio zwolnione z podatku, zostały teraz objęte 21% VAT. Taki sam podatek obejmuje opłaty komornicze, co w sumie przyczynia się do niezwykle wysokich kosztów ponoszonych przez obywateli. Opłaty te stanowią istotną barierę dla klasy średniej, której dochody są tuż powyżej progu pozwalającego na darmową pomoc prawną - koszty związane z taką pomocą są ogromne w porównaniu z ich zasobami finansowymi.

Opłata sądowa potrzebna do rozpoczęcia procedury prawnej została podniesiona w 2012 roku o 15%. To kolejny czynnik, który może odstraszać osoby korzystające z darmowych porad prawnych od wniesienia sprawy do sądu - gdy zostaną uznane winnymi, będą zobowiązane wypełnić żądania wniesione przez ich wierzycieli.

Konsekwencje dla klasy średniej

W rezultacie takich działań zwiększająca się liczba osób - przede wszystkim najbiedniejszych, lecz również należących do klasy średniej - nie ma teraz możliwości obrony i upominania się o swoje prawa. Pewna liczba, z definicji trudna do oszacowania, pozostaje w cieniu, niewidzialna i bez głosu. Może to być osoba samotnie wychowująca dziecko z miesięcznym przychodem w wysokości 1500 € (wobec tego będąca poza progiem pomocy prawnej), której brakuje środków na obronę w procesie ze szkołą, do której uczęszcza jej dziecko; lub jedna ze stron w rozwodzie zmuszona do bronienia się sama, ponieważ nie ma środków finansowych, żeby opłacić adwokata; lub ofiara skorumpowanego szefa czy niesprawiedliwej kary pieniężnej.

Kroki podjęte w ostatnich latach spowodowały nie tylko zubożenie obywateli. Odzwierciadlają również realną zmianę koncepcji wymiaru sprawiedliwości - od wiary w prawo do sprawiedliwości do praktyk "sprawiedliwości konsumenckiej".

Wszyscy zainteresowani kwestią pomocy prawnej, łącznie ze stowarzyszeniami prawniczymi i związkami zawodowymi, zgadzają się, że wymiar sprawiedliwości powinien być dostępny dla wszystkich i jako taki pozostać służbą publiczną. Niezbędne jest otrzymywanie stałego i całkowitego refinansowania pomocy prawnej, która dziś stanowi jedynie 0,02% budżetu państwa.

Sprawiedliwość dla wszystkich

Platforma "Justice for All" (Sprawiedliwość dla Wszystkich), która skupia stowarzyszenia, związki zawodowe i sędziów, apeluje o zaprzestanie niszczenia - subtelnego, lecz bardzo realnego - dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości.

Zwróciła się do rządu federalnego o wypracowanie struktury, która będzie gwarantowała każdemu, niezależnie od wysokości dochodów, dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Platforma, jako grupa społeczeństwa obywatelskiego, musi być wzięta pod uwagę i wysłuchana w procesie decyzyjnym dotyczącym dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Platforma kładzie nacisk na wspólnoty, prosząc je, aby szczerze zajęły się kwestią pomocy prawnej, co do której mają teraz kompetencje i w końcu zauważyły jej główną rolę w zapobieganiu konfliktom.

Inicjatywa pod nazwą Platforma Sprawiedliwość dla Wszystkich wspierana jest przez: Association de Défense des Allocataires Sociaux, Association pour le Droit des Etrangers, Association Syndicale des Magistrats, Atelier des Droits Sociaux, Caritas International, CBAR-BCHV, Centre d'Action Laïque, CIRE, Collectif Solidarité Contre l'Exclusion, DEI-Belgique, Jesuit Refugee Service, Ligue des Droits de l'Homme, Linksecologisch forum, Netwerk Tegen Armoede, Point d’Appui, Progress lawyers Network, Réseau de Lutte contre la Pauvreté Belge, Forum Bruxellois de lutte contre la pauvreté, Réseau Wallon Lutte contre la Pauvreté , Samenlevingsopbouw, Service Droits des Jeunes, Syndicat des Avocats pour la Démocratie, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Vrouwenraad.