Autorzy wskazują najważniejsze standardy ETPC na tle ochrony praworządności (ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądownictwa), a także omawiają w ich świetle, polskie sprawy zawisłe obecnie przed Trybunałem. Analizie poddany został również potencjalny wpływ rozstrzygnięć ETPC w tych sprawach na sytuację w Polsce.
ETPC sformułował w swoim orzecznictwie w ostatnich latach wiele istotnych standardów dotyczących ochrony praworządności, w szczególności w kontekście ochrony niezależności sądownictwa.
Orzecznictwo ETPC ma kluczowe znaczenia dla praworządności w Polsce
Jak podkreślono w raporcie, Trybunał w Strasburgu zakomunikował do tej pory polskim władzom sprawy w 6 grupach, w skład których wchodzi łącznie 14 spraw. We wszystkich sprawach ETPC zadał Rządowi RP pytania dotyczące art. 6 (prawa do sądu), w 3 grupach dotyczące art. 13 Konwencji (prawa do skutecznego środka odwoławczego), a w trzech sprawach pojawiły się pytania dotyczące innych naruszeń, tj. art. 8 (prawa do życia rodzinnego i prywatnego), art. 10 (wolności słowa), art. 1 Protokołu 1 (ochrona własności).
Autorzy raportu podkreślają, że ochrona praworządności w ramach postępowania przed ETPC jest realizowana poprzez rozpoznawanie konkretnych skarg napływających do Trybunału, opartych na zarzucie naruszenia określonych wolności i praw gwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
"Jak już podkreślono wcześniej, ochrona praworządności, a w szczególności prawa do niezależnego sądu, w ramach postępowania przed ETPC jest realizowana poprzez rozpoznawanie konkretnych skarg napływających do Trybunału, opartych na zarzucie naruszenia określonych wolności i praw gwarantowanych w EKPC. To sprawia, że zaangażowanie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawy dotyczące tego zagadnienia zależy przede wszystkim od skarżących i ich pełnomocników. Raport pokazuje, że ETPC może odegrać istotną rolę w zakresie ochrony praworządności w Polsce. Wydaje się jednak, że nic nie stoi na przeszkodzie, by kwestionować przed Trybunałem także inne aspekty postępowań dyscyplinarnych. W grę może wchodzić zarówno art. 6 ust. 1 EKPC (jeśli chodziłoby o przejawy nierzetelności proceduralnej), jak i art. 8 czy 10 EKPC (jeśli doszłoby do niesłusznego, nieproporcjonalnego ukarania lub wymierzenia sankcji tytułem odwetu za korzystanie przez sędziego z wolności słowa)." – powiedział dr Katarzyna Wiśniewska, Koordynatorka Programu Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Ustalenia sądu bardzo ważne w praktyce
Rozpatrywane sprawy dotyczą m.in. statusu Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, nowych Izb Sądu Najwyższego, jak również powoływania sędziów i odwoływania ich z funkcji pełnionych w ramach sądownictwa. Tempo ich rozpatrywania pokazuje, że ETPC coraz częściej traktuje skargi dotyczące praworządności priorytetowo.
"Stwierdzenie przez ETPC, że w zakomunikowanych sprawach doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPC może mieć doniosłe znaczenie praktyczne, choć oczywiście skutki wyroków będą zależne od ich szczegółowej treści. Jeśli Trybunał orzeknie między innymi, że nowoutworzone izby SN nie stanowią „sądu ustanowionego ustawą”, będzie to znaczyło, że w zasadzie każde postępowanie przed tymi organami będzie, z punktu widzenia EKPC, wadliwe. Podobnie uznanie przez ETPC, że udział osób wybranych przez Sejm w grudniu 2015 r. w rozpoznawaniu spraw przed Trybunałem Konstytucyjnym narusza art. 6 EKPC otworzyłoby drogę do składania skarg wielu obywatelom polskim." – powiedział dr Marcin Szwed, prawnik w Programie Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Do pobrania:
