Trzeci coroczny przegląd kondycji praworządności, demokracji i praw podstawowych w UE, przeprowadzony przez Liberties, przedstawia sytuację w 17 krajach. Raport ten, będący niezależną analizą opartą na informacjach zebranych przez 32 organizacje ochrony praw w całej UE, powstał na prośbę Komisji, która zbiera dane do kolejnego dorocznego audytu praworządności. Raport Liberties nt. praworządności 2022 wskazuje trzy wiodące trendy wśród krajów europejskich.

Pogłębiający się autorytaryzm

Pierwszy z nich to postępujący autorytaryzm. Jak podawaliśmy już w zeszłym roku, rządy w trzech krajach realizują wyrafinowaną strategię budowy państw autorytarnych. W 2021 r. rządy Węgier i Polski posunęły się jeszcze dalej w destrukcji swoich demokracji, a Słowenia zaczęła podążać tą samą drogą. Prawne i polityczne kroki, które podjęła wobec nich UE zdają się mieć niewielki wpływ na poczynania rządów, które wydają się być zadowolone z perspektywy rozstrzygania sporów w Brukseli. Unijny mechanizm warunkowości pod względem praworządności, który rządy Węgier i Polski mają nadzieję storpedować, może być jednak skutecznym odstraszaczem, jeśli kolejne rządy UE poprą jego zastosowanie.

Zaniedbane demokracje

Drugim niepokojącym trendem wśród krajów UE jest zaniedbanie demokracji. W raporcie z zeszłego roku ujawniliśmy szereg problemów, które dotknęły wszystkie kraje europejskie m.in: w zakresie wymiaru sprawiedliwości, kondycji wolnych mediów, obszaru działań aktywistów, korupcji i zaniedbań systemu w kwestii praw człowieka. W większości przypadków rządy przyzwoliły na pogłębienie tych problemów i pogorszenie sytuacji. Oto kilka przykładów:

👉 Wiele rządów nie zrezygnowało z uprawnień nadzwyczajnych, które nadały sobie w obliczu pandemii COVID. Badacze w połowie krajów podlegających kontroli zakwestionowali legalność wykorzystania tych uprawnień przez swoje rządy (Belgia, Chorwacja, Francja, Irlandia, Włochy, Holandia, Polska i Szwecja).

👉 Odnotowano werbalne, fizyczne lub prawne ataki na dziennikarzy (Bułgaria, Chorwacja, Francja, Włochy, Holandia, Polska, Słowenia, Hiszpania i Szwecja) oraz grupy społeczeństwa obywatelskiego (Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Irlandia, Włochy, Polska, Słowenia i Szwecja) w połowie krajów ujętych w raporcie.

👉 Systemowe problemy z ochroną praw zostały zgłoszone w przypadku 14 z 17 krajów ujętych w raporcie. Wśród wymienionych przykładów znalazły się: profilowanie etniczne stosowane przez organy ścigania, łamanie ochrony danych, regresję w kwestii równości kobiet i osób LGBTIQ, złe traktowanie Romów i podróżnych lub migrantów oraz złe warunki w więzieniach.

Poprawa sytuacji jest wyjątkiem

Jeśli gdzieś zgłoszono polepszenie sytuacji, to niestety jedynie w niewielu krajach i zazwyczaj są to mało znaczące kroki - i ten brak poprawy to trzeci zauważalny trend. Odnotowaliśmy na przykład pewne postępy w zabezpieczeniu systemu wymiaru sprawiedliwości jedynie w czterech krajach (Republice Czeskiej, Włoszech, Holandii i Słowacji). W niektórych przypadkach podjęte pewne kroki wprowadzenia reform, które są już w planach lub stały się przedmiotem dyskusji, jednak nie zostały jeszcze wdrożone lub stanowią reakcję na jedynie część problemów wymiaru sprawiedliwości. Podobnie w kwestii walki z korupcją w Czechach, Irlandii, Włoszech i Francji, mimo omawianych projektów reform, odnotowujemy niewielki rzeczywisty postęp i brak konkretnych zmian.

Nasze zalecenia dla UE

W nadchodzącym sprawozdaniu Komisja ma po raz pierwszy zawrzeć zalecenia i wskazania dla poszczególnych krajów co do sposobów rozwiązania zidentyfikowanych problemów. Liberties z zadowoloniem przyjmuje to ulepszenie, które znalazło się wśród naszych zeszłorocznych zaleceń dla Komisji. W tegorocznym raporcie podajemy kolejne sugestie działań, które zapewniłyby Komisji bardziej namacalny i rzeczywisty wpływ na sytuację w UE.

Po pierwsze, w przypadku gdy jej zalecenia nie zostaną wdrożone, Komisja powinna niezwłocznie wszcząć postępowanie sądowe i mechanizm warunkowości praworządności. Po drugie, w swoim sprawozdaniu Komisja powinna dodatkowo zamieścić analizę systemowych naruszeń praw podstawowych. W przeciwnym razie szerszy obraz ustrojowych problemów z wdrażaniem standardów demokratycznych może ukryć się za kwestiami problematyki praworządności. Po trzecie, Komisja powinna wzmocnić ochronę prawną i wsparcie finansowe organizacji społeczeństwa obywatelskiego i w ten sposób pomóc im przetrwać ataki, aby dalej mogły walczyć o właściwe funkcjonowanie demokracji.

O raporcie

Jest to trzecie coroczne sprawozdanie Liberties na temat kondycji praworządności, demokracji i praw podstawowych w całej UE. W raporcie ujęto sytuacje w 17 krajach UE i jest najbardziej kompleksową i dogłębną analizą tego rodzaju przeprowadzoną przez sieć organizacji pozarządowych. Raport został sporządzony przez Liberties wspólnie z 32 organizacjami z całej Europy: naszymi organizacjami członkowskimi i gronem partnerów zewnętrznych. Tak jak i w ubiegłychn latach raport ma dwa podstawowe cele: ma dostarczyć informację Komisji Europejskiej, która pracuje nad swoim corocznym audytem praworządności w UE, a ponadto ma stanowić źródło inspiracji dla niezależnych analiz dziennikarzy, badaczy i innych stron zainteresowanych kondycją demokracji w UE.

Pobierz raport Liberties – Praworządność 2022

Przeczytaj nasz komunikat prasowy na temat Raportu 2022.