Ładunek papierosów o wartości 42.000 euro. Pościg samochodu przez środek lasu. Życie osiemnastolatka przerwane kulą funkcjonariusza. Historia tego śmiertelnego wypadku w walce z przemytem wywołała burzliwą debatę publiczną na Litwie odnoście metod stosowanych przez krajową straż graniczną i nieproporcjonalnego użycia siły.

Kierowca przemycającego ładunek Peugeota 607 na trasie z Białorusi na Litwę zignorował wezwania strażników do zatrzymania się. Po wypaleniu strzałów ostrzegawczych w powietrze, strażnicy graniczni celowali w opony pojazdu. Niestety, trafili młodego kierowcę, który zmarł w wyniku odniesionych ran postrzałowych.

Niepokojący wzór

To nie pierwszy raz zakwestionowania nieproporcjonalnego użycia siły przez litewskie władze. Litwa przegrała już podobną sprawę przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka (ETPCz) w 2008 roku. Okoliczności faktyczne tamtej sprawy, Juozaitienė i Bikulčius p. Litwie były niemal identyczne: dwóch młodych pasażerów w uciekającym pojeździe, który nie stanowił jednak bezpośredniego zagrożenia, zostało zastrzelonych przez funkcjonariuszy. Państwo nie przeprowadziło skutecznego postępowania wyjaśniającego śmierć dwóch młodych mężczyzn, nie postawiło także żadnych zarzutów zaangażowanym w sprawę funkcjonariuszom.

“Nie ma na to usprawiedliwienia nawet w okolicznościach, w których nie byłoby możliwe zatrzymanie uciekiniera bez użycia siły” - twierdził przedstawiciel litewskiego rządu przed ETPCz, komentując sprawę. Jej zdaniem orzecznictwo Trybunału nie określa takiej konieczności, jeśli wiadomo, że osoba, która ma zostać aresztowana, nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia lub jeśli nie jest podejrzana o poważne przestępstwo z użyciem przemocy.

Publiczne komentarze odbiły się rykoszetem

“Użycie broni było przesadą. Myślę, że należy wszcząć śledztwo w sprawie odpowiedzialności i niewłaściwego wykonywania swoich obowiązków” - powiedziała prezydent Litwy, Dalia Grybauskaitė, która spotkała się z ostrą krytyką za wyciąganie wniosków przed zakończeniem śledztwa.

Komentarze urzędników publicznych, naruszające domniemanie niewinności spowodowały przegraną Litwy w 2002 roku w Strasburgu w sprawie Butkevičius p. Litwie, w której postępowanie dotyczące byłego parlamentarzysty skazanego za korupcję przeprowadzone było z naruszeniem zasad rzetelnego procesu.

Wygląda na to, że litewskie organy ścigania czeka ciężkie postępowanie wyjaśniające, podczas gdy sądy będą musiały się zająć sprawą trudną i mającą daleko idące konsekwencje, w której bez wątpienia pojawi się sporo skomplikowanych kwestii prawnych - zarówno odnośnie śmiercionośnego użycia siły, jak i możliwego naruszenia domniemania niewinności.