To już trzecia zmiana ustawy od listopada 2015 r., gdy po zwycięskich wyborach partia Prawo i Sprawiedliwość objęła w Polsce władzę. Po przyjęciu ustawy przez Sejm członkowie Komitetu Helsińskiego w Polsce i zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wydali stanowisko, w którym stwierdzili, że nowa ustawa jest „sprzeniewierzeniem się zasadzie trójpodziału władzy i otwiera drogę do nieskrępowanej Konstytucją dyktatury większości parlamentarnej”.

Kolejna, nowa ustawa

Pod koniec kwietnia 2016 r. grupa posłów Prawa i Sprawiedliwości wniosła do Sejmu projekt nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W czerwcu 2016 r. rozpoczęto prace nad projektem Prawa i Sprawiedliwości, drugim projektem poselskim i projektem ustawy zgłoszonym przez obywateli. Ostatecznie Sejm pracował jednak głównie tylko nad projektem rządzącej większości.

Paraliż Trybunału Konstytucyjnego

Nowa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym wprowadza szereg przepisów, które mogą doprowadzić do sparaliżowania jego prac. Najbardziej kontrowersyjnym przepisem w tym zakresie jest artykuł, która wprowadza tzw. mechanizm blokujący. Czterech sędziów, w trakcie narady pełnego składu, ma prawo zgłosić sprzeciw odnośnie do projektu orzeczenia, co powoduje odroczenie prac o 3 miesiące. Veto może być powtórzone jeszcze raz. Z kolei inne przepisy stanowią, że w przypadku rozstrzygania sprawy w pełnym składzie rozprawa musi zostać odroczona jeśli nie stawi się na nią prawidłowo zawiadomiony Prokurator Generalny.

Sporni sędziowie mają zacząć orzekać

W świetle ustawy wszyscy sędziowie wybrani przez Sejm i zaprzysiężeni przez Prezydenta mają niezwłocznie podjąć swoje obowiązki. W praktyce oznacza to, że Prezes Trybunału Konstytucyjnego miałby przydzielić sprawy osobom, które zostały wybrane na stanowiska sędziowskie i zaprzysiężone przez prezydenta w grudniu 2015 r. na już obsadzone miejsca.

Publikacja wyroków do zmiany

Zmienia się również tryb publikowania wyroków. Teraz decyzję o ich publikacji będzie podejmował premier na wniosek prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Co więcej, w świetle ustawy mają zostać opublikowane wszystkie wyroki wydane do 20 lipca, o ile nie zostały wydane z naruszeniem przepisów i nie dotyczą ustaw, które utraciły już moc. Oznacza to, że wyrok z 9 marca 2016 r., w którym Trybunał uznał grudniową nowelizację ustawy o TK za niezgodną z Konstytucją, w dalszym ciągu nie zostanie opublikowany. Dotychczas to Prezes Trybunału Konstytucyjnego zarządzał publikację wyroków TK i była ona obowiązkowa.

Zawieszone sprawy

Część spraw, która trafiła do rozpoznania przez Trybunał zostanie zawieszona. W świetle ustawy sprawy skierowane już do TK przez parlamentarzystów, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezydenta, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i Krajową Radę Sądownictwa zostaną na sześć miesięcy zawieszone.

Opinie HFPC

Na etapie prac legislacyjnych Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła dwie opinie prawne na temat projektu ustawy. Zdaniem HFPC nowa ustawa stanowi „kolejną próbę podporządkowania Trybunału Konstytucyjnego władzy wykonawczej. Równocześnie wprowadza ona mechanizmy pozwalające na blokowanie Trybunału w wypełnianiu jego ustrojowej roli. Z tych względów HFPC apeluje do Sejmu RP o nieprzyjmowanie przedmiotowej ustawy”.