Czym jest prawo wyborcze?

„Prawo wyborcze” lub „prawo do głosowania” odnosi się do wszystkich przepisów prawnych określających procedury demokratycznych wyborów. Prawo to określa, kto jest uprawniony do głosowania, kto może kandydować, jak często powinny odbywać się wybory i w jaki sposób powinny być przeprowadzane.

Konstytucja Niemiec (Grundgesetz) określa pięć zasad charakteryzujących wybory. Wybory mają być powszechne, bezpośrednie, wolne, równe i tajne. Co to oznacza w praktyce? Wybory są „powszechne”, gdy wszyscy obywatele mają prawo do głosowania, bez względu na płeć, dochody, wyznanie czy przynależność polityczną. Niemniej jednak istnieje kilka ograniczeń, na przykład w wyborach federalnych można głosować dopiero w wieku 18 lat; w niektórych wyborach regionalnych minimalny wiek uprawniający do głosowania wynosi 16 lat.

Wybory mają być „bezpośrednie”, co oznacza, że wyborcy wybierają swoich przedstawicieli bezpośrednio. Na karcie do głosowania stawiają swój krzyżyk bezpośrednio przy nazwisku osoby, która ma ich reprezentować w parlamencie (Bundestag). Nie ma instancji pośredniej, jak np. w USA, gdzie wyborcy najpierw głosują na tzw. Kolegium Elektorów, które z kolei wybiera prezydenta.

Wyborcy mogą głosować na wybranego kandydata bez ryzyka nacisków zewnętrznych (na przykład nie otrzymują zapłaty za głosowanie na określonego kandydata), dlatego wybory są „wolne”. Wybory są „równe”, ponieważ każdy głos ma taką samą wartość i wagę. To, że wybory są „tajne” oznacza, że wyborcy nie są obserwowani podczas wypełniania swoich kart do głosowania. Dlatego w lokalach wyborczych znajdują się specjalne budki. Rozróżnia się również głosowanie bierne i czynne.

Czym jest bierne prawo wyborcze?

Obywatele mają prawo być wybierani do parlamentu jako przedstawiciele narodu. Prawo to jest również nazywane „pasywnym prawem wyborczym”. Aby zostać posłem, należy spełnić pewne wymagania. Na przykład, aby zostać wybranym do niemieckiego Bundestagu, trzeba mieć ukończone 18 lat i być obywatelem Niemiec. Aby zostać wybranym na prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, należy mieć ukończone 40 lat.

Większość kandydatów na posłów jest nominowana przez swoją partię, ale nie trzeba należeć do partii, aby się kwalifikować. W obydwu przypadkach trzeba być nominowanym na podstawie propozycji wyborczej.

Ponadto kandydat musi być zgłoszony przez partię polityczną.

Czym jest czynne prawo wyborcze?

„Aktywne prawo wyborcze” jest prawdopodobnie tym, co przychodzi na myśl większości osób, gdy myślą o „wyborach”. Jest to prawo do głosowania. Aby skorzystać z tego prawa w Niemczech, uprawnieni wyborcy muszą mieć co najmniej 18 lat; w niektórych wyborach regionalnych głosować mogą osoby w wieku 16 lat. Co więcej, można głosować tylko w okręgu, w którym widnieje się na spisie wyborców. W skrajnych przypadkach osoba może zostać wykluczona z głosowania decyzją sędziego (np. za zdradę stanu lub oszustwo wyborcze).

W niektórych krajach, takich jak Belgia czy Grecja, głosowanie jest obowiązkowe. W praktyce oznacza to, że osoby, które nie pójdą na wybory, są karane grzywną (np. w Belgii kara wynosi do 80 euro). Co się stanie, jeśli zachorujesz w dniu wyborów? W takim przypadku możesz ubiegać się o pełnomocnictwo, aby inna osoba mogła za ciebie zagłosować. Wpływ na frekwencję wyborczą jest dość zróżnicowany. O ile w Belgii do urn udaje się faktycznie 90% uprawnionych, czyli znacznie więcej niż w Niemczech (dla porównania frekwencja w ostatnich wyborach do Bundestagu wyniosła 76,6%), w Grecji frekwencja w ostatnich wyborach parlamentarnych w 2019 roku wyniosła tylko 57,92%.

Jak wygląda historia prawa wyborczego?

W wielu krajach prawo wyborcze ma bardzo burzliwą historię. W większości przypadków, jeśli w jakimś kraju w ogóle istniały demokratyczne wybory, to prawo wyborcze było przyznawane tylko niewielkiej i uprzywilejowanej grupie osób. Z biegiem lat, w wyniku różnych reform i rewolucji, coraz więcej osób mogło głosować na swoich przedstawicieli.

Podobnie było w Niemczech. Na przykład 30 maja 1849 r. Prusy wprowadziły trójklasowy system wyborczy do Izby Reprezentantów. W zależności od wysokości podatku płaconego przez mężczyznę (ponieważ kobietom nie wolno było głosować), przydzielano go do jednej z trzech klas. Pierwsza klasa składała się głównie z ziemian i szlachty, druga klasa z kupców, a trzecia ze wszystkich innych uprawnionych wyborców. Ta ostatnia skupiała 83% elektoratu. Z kolei każda z tych klas decydowała o jednej trzeciej kolegium elektorów, co oznacza, że bogaci obywatele mieli znacznie większą siłę decyzyjną niż ci o niskich dochodach.

Dopiero po zakończeniu I wojny światowej i abdykacji cesarza niemieckiego dokonano w Niemczech zasadniczych zmian w prawie wyborczym.

Kiedy kobiety w Niemczech uzyskały prawo do głosowania?

Droga do praw wyborczych dla kobiet w Niemczech była długa. Przez długi czas kobiety nie mogły, a przynajmniej bardzo trudno im było, uczestniczyć w decyzjach politycznych. W rzeczywistości do 1908 r. pruska ustawa o stowarzyszeniach całkowicie zabraniała kobietom członkostwa w partii politycznej. Jeszcze później zakazy stowarzyszeń i zgromadzeń praktycznie uniemożliwiły kobietom w wielu krajach związkowych angażowanie się w życie partii lub organizacji politycznych.

Zmieniło się to dopiero wraz z ustawą wyborczą z 30 listopada 1918 r. (Reichswahlgesetz), która przyznała wszystkim obywatelom niemieckim w wieku powyżej 20 lat, w tym po raz pierwszy kobietom, prawo do głosowania i kandydowania w wyborach. Pierwszymi wyborami, w których ta zmiana weszła w życie, były wybory do Weimarskiego Zgromadzenia Narodowego w dniu 19 stycznia 1919 r. Do nowego parlamentu wybrano wówczas 37 kobiet (8,7% udziału). Jednym z powodów tego niskiego wyniku był fakt, że chociaż kobiety znajdowały się na listach wyborczych wielu partii, zajmowały one bardzo niskie pozycje, co utrudniało im faktyczne zdobycie miejsca w parlamencie. Nawet w dzisiejszym Bundestagu, wybranym w 2021 r., kobiety są niedostatecznie reprezentowane (34,7% udziału).

Jak regulowane jest prawo do głosowania w Niemczech?

W Niemczech prawo do głosowania jest zapisane w Konstytucji („Grundgesetz”) w art. 38. Określa ona zasady, którymi muszą się kierować wybory i stanowi, że członkowie Bundestagu, jako przedstawiciele narodu, podlegają tylko swojemu sumieniu.

Jak działa system wyborczy?

System wyborczy określa, w jaki sposób wyborcy oddają swoje głosy i jak te głosy wpływają następnie na skład parlamentu. Niemcy mają mieszany system wyborczy, który łączy zarówno proporcjonalną reprezentację, jak i głosowanie większościowe. W każdych wyborach, czy to na szczeblu federalnym, czy regionalnym, uprawnieni wyborcy mają dwa głosy. Za pomocą pierwszego głosu, w lewej kolumnie, wybierany jest bezpośrednio kandydat z własnego okręgu wyborczego. W drugim głosowaniu, w prawej kolumnie, wybierana jest partia. Liczba tych głosów określa, ile miejsc dana partia otrzyma w ostatniej Izbie Reprezentantów. Jeśli więcej kandydatów zostanie wybranych w pierwszym głosowaniu, niż mandatów uzyskano w drugim głosowaniu, jest to rekompensowane przez tzw. nadliczbowy mandat (Überhangmandate).

Te dwie decyzje mogą być od siebie całkowicie niezależne, co oznacza, że wyborca może np. oddać pierwszy głos na kandydata z SPD, a drugi na partię CDU. Po zamknięciu lokali wyborczych w dniu wyborów liczy się głosy. Po ustaleniu wyników okręgu administracja wyborcza przekazuje je władzom lokalnym, która z kolei przekazuje je do okręgowej administracji wyborczej, następnie do stanowej administracji wyborczej, a na końcu do federalnego urzędnika wyborczego, Bundeswahlleiter.

Jak wolne i uczciwe są wybory w Niemczech?

Wybory w Niemczech są generalnie uważane za wolne i uczciwe. Kampanie polityczne charakteryzują się silną konkurencją. Daje to obywatelom możliwość znalezienia partii, która reprezentuje ich interesy. Zgodnie z ordynacją wyborczą wybory są publiczne, a obywatele mają dostęp do wszystkich etapów procesu.

Niemniej jednak istnieje potrzeba poprawy niemieckiego prawa wyborczego. Istnieją duże różnice w zasadach prowadzenia kampanii politycznej, zwłaszcza na szczeblu gminnym. Szczególnie utrudnia to mniejszym podmiotom pełne spełnienie wymagań.

Istnieją również deficyty w zakresie finansowania kampanii, ponieważ nie ma prawnej definicji podstawowych pojęć. To sprawia, że prawie niemożliwe jest prześledzenie, które osoby prywatne, firmy lub stowarzyszenia reprezentujące określone interesy (np. Niemieckie Stowarzyszenie Przemysłu Motoryzacyjnego) brały udział w finansowaniu. W rezultacie nie można przeanalizować wydatków. Zdecydowanie potrzebna jest tutaj większa przejrzystość, nie tylko dlatego, że prowadzi do większej odpowiedzialności, ale może także wzmocnić zaufanie do wyborów – a tym samym zaufanie do procesów demokratycznych.